پرفسور دکتر علی اکبر ترابی

   وقتی وارد شهر تبریز می­ شوی امکان ندارد عطر دل انگیز قهرمانان عشق و اندیشه­ ی این دیار کهن: ستارخان، استاد شهریار، صمد بهرنگی، دکتر ترابی، دکتر مبیّن را حس نکنی. نام این بزرگان نه تنها تاریخ اندیشه­ی ایران را عطرآگین کرده است بلکه شهر تبریز هم رنگ و بوی آنان را دارد و بیخود نیست که تبریز به عنوان جهانشهر فرهنگی خوانده می­ شود. بزرگان این خطه در تغییر و تحول تاریخ اندیشه­ ی ایران زمین نقش بارزی ایفا کرده ­اند.­ دکتر ترابی یکی از این شخصیت­های سترگ معاصر ایران هستند که صدها شخصیت علمی کشورمان را تربیت کرده و به جامعه ­ی فرهنگی - علمی کشورمان تحویل داده ­اند.

   دکتر ترابی با تخلص حلاج اوغلو، جامعه شناس و شاعر بزرگ ایران و آذربایجان، در بهترین دانشگاه­های جهان تحصیل کرد و با اخذ درجه­­ ی دکتری از دانشگاه سوربون فرانسه به میهن خود بازگشت. از خلال نوشته­ های علمی و از بند بند اشعار این چهره ­ی بزرگ کشورمان، می­­توان عطر دل آرای اراده، وابستگی به ملت، وطن، ایمان به قدرت مردم را بخوبی لمس کرد. دکتر ترابی دانشمندی انساندوست بود. دوست داشت انسان را در اوج سعادت ببیند، اما دیدن سعادتمندی مردم تنها با آرزو میسّر نمی­ شود. باید راه را بدرستی بدو نشان ­داد و این کار از دست عالمی چون دکتر ترابی برمی­ آمد. او در هر کتاب و مقاله ­اش فضای آزاد پرواز را نشان می­ داد. او در هر جزوه ­ی کوچکی، شناخت علمی جامعه و قوانینی که تغییر و تحول، ترقی و تعالی اجتماعی را سبب می­ شوند بررسی می­ نمود ¹ و توجه بشردوستان بلند نظر، سیاستمداران دور اندیش، دانش­پژوهان ترقی­خواه و نویسندگان معارف­پرور را جلب می ­کرد.

   او طرفدار سرسخت انسان، خوشبختی و سعادت نوع بشر و ساختن جامعه­ ای سعادتمند بود. انسان و جامعه ­ای به سعادت نمی­ رسد مگر قوانین سالم ایجاد شود. او به زیبایی تمام و با علم بر تاثیر شگرف اجتماع روی فرد واقف بود. او می­ دانست که بشر بر حسب محیطی که در آن می ­زkد تغییر می­یابد و افکار او تحت تاثیر همان محیط کیفیت خاصی می­یابد. او بر مورخان ایراد می­گرفت که بجای مطالعه و تحقیق در تاریخ حقیقی ملل و شناخت علمی تمدن و پیشرفت اجتماعات و تحول جوامع، چرا به شرح زندگانی شهریاران و جنگجویان اکتفا می­ کنند؟ مگر تاریخ ساخته و پرداخته­ ی آنان است؟ او مطرح می کرد که در مطالعات مربوط به شناخت بزرگان تاریخ، در پی کشف موجبات و عوامل و نیروهای اجتماعی و اقتصادی و صدها علل دیگر رفت و یافت که کدام عوامل و علل سبب بوجود آمدن چنین شخصیتی شده است.­²

   حیطه ­ی معلومات و یافته­ های علمی این مرد عالم تا جائی بود که در مقالات هرچند کوتاه، رهروان مکتبهای مختلف را به شناخت دقیق مطالعات مورد نظر راهنمایی کرده و از کشیده شدنشان به بیراهه باز می­ داشت. آسیب شناسی و شناخت آفات فکری با توجه به دقت نظر او در علوم اجتماعی بسیار ارزنده بود و امروز هم برای نخبگان و اهل علم راهگشاست. او افکار فیلسوفان و نظریه پردازان بزرگی را مورد نقدهای عالمانه قرار می­ داد که دیگران حتی جرأت نزدیک شدن به آنها را نداشته­ اند و همین جسارت ایشان نشانگر عمق معلومات، درک وی از موضوعات و بینش استوارش از مسائل است. او این کار سترگ را در مقالاتی ارزشمند­³ با دیدی علمی و نقادانه به انجام می ­رساند. او با توان علمی نقاط ضعف اندیشه­ ها را می­ سنجید و گاه انحراف­ها را بیان می­داشت. او در این مقالات به اشتباهات برخی دانشمندان پرداخته و با دقت علمی بی­ نظیری آنان را از افتادن در دام این خطاها باز می­ داشت. ایشان آنان را از استفاده­های غیرعلمی از مکتبها پرهیز ­داشته و از مترقی­ترین اندیشه ­های زمان دفاع می­کرد و راه را برای پیشروی علوم جدید در راهی صحیح می­گشاید و هموار می­ ساخت. او بخوبی نشان می­داد که حیات و حوادث اجتماعی نتیجه­ ی مستقیم تمنّیات و تمایلات فردی نیست بلکه شرایط و امکانات جامعه در حیات و وجدان فرد سبب رشد و تحول می­گردد. نوابغ و بزرگان جهان شاخه ­های بلند و پر ثمر درخت انسانی­اند که موفقیت­های این نوابغ محصول مقتضیات و شرایط محیط اجتماعی هستند.

   دکتر ترابی از معدود جامعه شناسان فرهیخته ­ی ایران است که جزو پیشگامان عرصه­ ی این علم بشمار آمده­اند و دانشمندان، نیروهای ترقیخواه و دانشگاهی بسیاری در برابر نوآوریهای  وی سر تعظیم فرود آورده و از این متفکر ژرف­بین و آزاد اندیش علم آموخته­ اند. ایشان در فعالیتهای اجتماعی – سیاسی و ادبی دوران از تاثیرگذارترین شخصیتهای علمی کشورمان بوده­اند. تلاش او در اعتلای دانش اجتماعی بی نظیر بوده و تاثیر ایشان در شکل­گیری رشد دانش و گسترش اندیشه­ های علمی و هسته­ های علمی – انقلابی دوران تحول بی­بدیل است. تلاشهای جانانه­ی وی نگذاشت تا بی عملی بر محیط علمی و روشنفکری ایران سایه بیندازد. او جمعی پر شور و انقلابی را از سراسر ایران به تبریز کشانده و جوانان پر شور تبریز همچون: صمد بهرنگی، بهروز دهقانی، علیرضا نابدل (اوختای)، مرضیه احمدی (دالغا)، کاظم سعادتی، مناف فلکی، رحیم رئیس نیا، ناهیدی آذر و دیگران را بدور خود گرد آورد و حرکتهای انقلابی دوران رستاخیز ادبی - علمی را بنا نهاد. او با شناختی دقیق از مدرنیزاسیون دوره­ ی شاه که کارگزاران امپریالیسم، ارگانهای بالای کشور را در دست می­ گرفتند، با تکیه بر جوانان برومند تبریز – این شهر انقلاب و آگاهی، حمله به پایه­های پوسیده­ ی رژیم شاهنشاهی را پی ریزی کرد و در آرایش نیروهای اجتماعی دهه­ ی 40 و آغاز حرکتهای انقلابی علیه شاه و امپریالیسم کارهای سترگی را بنا نهاد.

   شالوده­ی نظامی شاهنشاهی با تکیه بر مستشاران آمریکایی ریخته می­شد و جوانان کشور چون خدمتگزاری در خدمت امپریالیسم قرار می ­گرفتند. پایه­های رژیم با تکیه بر امپرالیسم تقویت می­ شد و فرصت لازم برای ورود تئوری­های معلوم و دهن پرکن اجتماعی – سیاسی، و نحله­ های منحط غربی به ایران تدارک دیده بودند تا عرصه­ های دانشگاهی را آلوده سازند. این موقعیت عرصه را بر نیروهای مترقی و آزاد اندیش ایران نیز تنگ می­کرد و رابطه­ی مردم عادی با روشنفکران را محدود می­ساخت. لازم بود تا اندیشمندان بپا خیزند و حرکتی را آغاز کنند. کنترل نیروهای امنیتی نیز روزبروز فشرده ­تر و عرصه تنگتر می­ شد. شناساندن ماهیت امپریالیسم و پروراندن نیروهای مترقی بویژه در محیط دانشگاهی به گردن نیروهایی متعهد مانند دکتر ترابی افتاد و ایشان با علم و درایت خویش مترقی­ترین جوانان تبریز را به دور خویش گرد آورد و با ترویج دانش اجتماعی کمک شایانی به جنبش عدالت خواهانه و ضد امپریالیستی کرد. دانشگاه تبریز به کانون انقلاب تبدیل شد. ایشان با تکیه بر همین نیروهای جوان و دانشگاهی و با بینش علمی و روش تدریس بدیع به همراه شخصیت جذاب و علمی خویش جوانان تبریز را گرد آورد و روح انقلابی در فکر و اندیشه­های پر توان آنان دمید، دانشگاه را از حالت بنگاههای تبلیغاتی و مباحث خشک و بیروح بیرون آورد و با پی­ریزی دانش صحیح جامعه شناسی سمت­گیری حرکت مردمی علیه رژیم را سامان داد. نقش ایشان در حرکتهای پیش از انقلاب غیر قابل انکار است. دهه­ ی 40 و 50 و جنبش نیرومند ضد امپریالیستی و ضد رژیمی مراکز انقلابی مدیون دانش عمیق و شیوه ­ی صحیح تدریس دانشمندانی چون دکتر ترابی است. آنان که استاد را درک کرده­اند و در کلاسهای ایشان شرکت داشته ­اند لحظات بودن با استاد را درک کرده­اند هرگز فراموشش نمی­کنند همانگونه که تبریز ایشان را فراموش نخواهد کرد. هنوز نفس گرم او در خیابانهای تبریز حس می­شود، هنوز روح سلحشور وی را در لابلای کتابه ایش لمس می­ کنیم و انرژی می ­گیریم.

   جامعه‌شناسی ادبیات یکی از شاخه‎های نوپای جامعه‎شناسی است که از محقق این عرصه علاوه بر دانش جامعه‌شناسی، در زمینه‎های علوم دیگر از جمله: تاریخ، فلسفه، نظریه‌ی ادبیات، زیبایی‌شناسی، زبان‌شناسی صلاحیت علمی‌زیادی طلب می‌کند. در جهان معدودی از دانشمندان این عرصه، آثار ارزشمندی بر جا نهاده اند. استاد دکتر ترابی باز هم با نوشتن سه کتاب مجزّا با موضوع‌های متفاوت و مطرح کردن مقولات و مفاهیم تازه در جامعه‌شناسی ادبیات، بنای این دانش نوپا را در کشورمان پایه‎ریزی کرد و متدولوژی تحقیق را تدوین نمود. رویکرد استاد به حوزه‌ی جامعه‌شناسی ادبیات قابل تأمل و آموزنده‎ بوده و چشم‌اندازی روشن در برابر محققان آینده گشود.

   دکتر ترابی در کتاب جامعه‌شناسی و ادبیات⁴  با مطرح کردن نظریه‌های تازه و روش تحقیقی نوین و علمی، پیدایش و تکامل شعر نو و جنبه‎های مختلف این شیوه‎ی جدید شعری را از حیث محتوا، فرم و شیوه‌‌های بیان, موسیقی و صور خیال از دید جامعه‎شناسی پویا تجزیه و تحلیل کرد و پیوند گسست‌ناپذیر دینامیسم اجتماعی را با دینامیسم ادبی و چگونگی تجلّی و بازتاب مجموعه‌ی روابط اجتماعی را در آثار ادبی و تأثیر متقابل آثار ادبی را در ساختار نهادهای اجتماعی و اندیشه‌ی انسان‌ها تفسیر و تأویل نمودند. در کتاب «جامعه‌شناسی ادبیات فارسی» که برگزیده‌ای از مباحث اجتماعی در ادبیات فارسی‌ را در بر می‎گیرد، بیشتر به درون‌مایه‌ها و مضامین و محتوای آن آثار پرداخته و دیدگاه‌های اجتماعی، اخلاقی، تفکر و بینش مؤلفان را در رابطه با مباحث جامعه تحلیل می‎نماید4 ایشان در کتاب "جامعه‌شناسی هنر و ادبیات" با انتخاب سه شاعر نامدار ایران: فردوسی، نیما و شهریار و تطبیق نظریات فوق بر آثار آنها، به تحلیل و تفسیر می‎نشینند.

   قلم شیوای او با جذابیت و روانی کلامش، هر خواننده­ای را به دنبال می­کشاند و او را با زیبایی­های علوم اجتماعی روبرو می­سازد و جالب آنکه همواره در پردازش علوم اجتماعی حتما سری هم به شعر و ادبیات می­زند و بدین طریق از مستولی شدن خستگی بر خواننده جلوگیری می­کند. زبان مادری برای استاد ترابی مقوله‌ی دیگری است. او در راه ترویج و گسترش زبان مادری‌اش مشقّات‎ زیادی را متحمل شده است. یکی از جرم‌هایش در هر دستگیری و محاکمه‌ی زمان رژیم شاهنشاهی علاوه بر ترویج دانش‎، آگاه کردن جوانان و فعالیت‎های اجتماعی، تلاش ایشان برای رونق زبان آذربایجانی نیز بوده است. هر زندان او تاوانی بود که به خاطر عشق به زبان مادری بازپس می‎داد. استاد چه در فعالیت‎های دانشگاهی و چه در کارزار مبارزات اجتماعی و یا برگزاری جلسات بحث و سخنرانی، هیچ وقت دین‎اش را نسبت به شهر زادگاهش تبریز و مردم دلاور آذربایجان فراموش نکرد. در این راستا هر عملی یا نوشته‌ای که موجبات گسترش و غنای فرهنگ مردم آذربایجان را فراهم ساخته، عاشقانه استقبال ‌نموده و محققان جوانی را که در راه اعتلا و گسترش زبان و فرهنگ پربار آذربایجانی و پیوند آن به ادبیات پیشرو جهان تلاش می‎کردند، تشویق کرده و برای کتاب‌هایشان مقدمه می‌نوشت، یا برای چاپ آثار اساتید عرصه‌های فرهنگی، اجتماعی و ادبی جان‌فشانی‎ها می‌کرد. نمونه‌اش: آثار اوّلیه‌ی دکتر رحیم رئیس‌نیا: کتاب‌های «زمینه‌ی اقتصادی و اجتماعی مشروطیت» و «دو مبارز مشروطه» با مقدمه‌ی استاد ترابی چاپ شده و یا کتاب «زبان آذری ادبی معاصر» استاد دکتر محمدتقی زهتابی که با مقدمه و ویرایش دکتر ترابی منتشر شده است… اگر مقدمه‌ها، نقدها، مصاحبه‌ها و معرفی‌های ایشان که در زمینه‌های گوناگون ادبیات و فرهنگ آذربایجان در مطبوعات محلّی و یا سراسری منتشر شده گردآوری شود، کتابی در خور توجّه خواهد شد.

   دیگر اثر ارزنده‌ی استاد مجموعه شعر «ائینالی، ائل دایاغی، تبریز گونش یوردو» است. این منظومه‌ها و اشعار صمیمی ‌و پربار در وصف تبریز و آذربایجان: سرزمین صلح و دوستی، مبارزه و پایمردی سروده شده است. این اثر، عمق میهن‎دوستی و عشق بی‎آلایش دکتر ترابی را به این دیار و مردمانش به نمایش می‌گذارد. می‎شود گفت که این کتاب تاریخ منظوم شهر تبریز است.  

   فعالیت در دانشگاه، تدریس دروس فلسفه ی علوم و مردم شناسی همراه با نشر آثار تحقیقی ارزشمند، در کنار توجه به ادبیات زبان تبعیدی ترکی از او شخصیتی استثنایی ساخته است که شاید از نمونه های منحصر بفردی باشد که تاریخ ما به یاد دارد. معروفترین آثار ایشان را می توان به شرح زیر نام برد که بارها تجدید چاپ شده ­اند:

مردم شناسي، جامعه شناسي و ديناميسم اجتماع، شناخت علمي جامعه، فلسفه‌ي علوم، جامعه شناسي روستايي، مباني جامعه شناسي، نظري در تاريخ اديان، لغات و اصطلاحات، جامعه شناسي در ايران امروز، مكاتب جامعه شناسي معاصر، جامعه شناسي و ادبيات، جامعه شناسي هنر و ادبيات، ائينالي ائل داغي و …

   کوه ائینالی که در طول تاریخ تکیه گاه طبیعی تبریز در سوانح و بلایای طبیعی بوده و شاهد جانفشانیها و فداکاریهای مردم این مرز و بوم در دفاع از کیان ملی خویش بوده است، ارزش آن را دارد که مورد خطاب شاعر بزرگ معاصر قرار گیرد و دردهای امروزین و تاریخی سرزمین ما را گوش فرا دهد. کوه ائینالی با قامت برافراشته و سرخ گونش، هر روز بر سر و روی تبریزیان نور افشانده و از خواب بیدارشان می­کند و شباهنگامان بر مردم این شهر لالایی خوانده و به خواب می­برد. قرنها در کشیک شهر مانده و چه خاطرات تلخ و شیرینی را که به یاد ندارد! و چه زیباست که مورد خطاب شاعری از همین خطه قرار می­ گیرد که دلش آکنده از دردهای تاریخی مردم است و استواری کوه سهند، بلندای سبلان و قامت راستین ارک را دارد.

     "ائينالي، ائل داغي” اثري است که در سال ۱۳۷۲ منتشر شد و با استقبال بی نظیر خوانندگان و ادبدوستان آذربایجانی روبرو شد. بدرستی هم، خطاب شاعر بزرگی چون حلاج اوغلو با این کوه، خود داستان دیگری است. زیرا ایشان متخصص تاریخ هستند و مردم شناس. و از همه مهمتر دارای روحی خلاق، مبارز و وطندوست. شعری که اینچنین آفریده شود بی­تردید شعر و اثری تفکربرانگیز خواهد بود و چنین نیز هست. احساسات و اندیشه­های درخشان شاعر در برخوردش با کوه، این اثر را یکی از شاهکارهای ادب معاصر می سازد. هر بندی از آن،  یادآور سهندیه­ شاهکار شهریار است. در این دفتر، اشعار دیگری نیز علاوه بر ائینالی وجود دارد از آن جمله "سؤنمز اولدوزلار»، "شانلي آشيق، يئني دونيا"، "شئعرين عياري"؛ که هر یک لبریز از اندیشه­­های شاعرانه است. بنا به گفته­ی پرفسور زهتابی: "مشروطه انقلابيندان بري، آذربايجان شاعيرلري اؤز ائللري­نين آرزو و ديلك­لريني، شن و كدرلي آغير گونلريني، ايگيدليك و قهرمانليقلاريني، هم ده شهرلريميزين مشهور تاريخي آبيده‌لري نين ديلينده، يا اونلارا خطاب، و يا بو ديارين مشهور يئر، داغ و جغرافي آدلاري ديليندن اونلارا خطاب دئمه­ يه باشلاميشلار.­ بي­ريانين "ارك" ـه حصر ائتديگي گؤزه ­ل منظومه­­ ني، شهريارين "حيدر بابا"  و "سهند" داغلارينا حصر ائتديگي منظومه ­لريني، موسوي اردبيلي­نين "ساوالان" داغينا حصر ائتديگي منظومه­ سيني، گؤسترمك اولار. بوتون بو اثرلرده شاعيرلر، آبيده ­لري و داغلاري جانلانديراراق، اونلارين ديلينده جامعه نين كئچديگي تاريخي يولو، اوندا كي مختلف حادثه ­لري، خالقين بوگونكو حياتي، دوشونجه ­لري و صاباحيندان سؤز آچميشدير. ائينالي داغي تبريزين تاريخي بويو كئچيرديگي بوتون تاريخي حادثه‌لرين شاهيدي اولموشدور. بو قوجامان و اوره ­يي سرلرله دولو داغين اوره ­ييني آچيب دانيشديرماق شرفي "حلاج اوغلو"نا قسمت ايميش"

   در ادبیات معاصر آذربایجان، بیشترینِ اشعار، سراپا منحصر به جامعه و وطن است، حیات آن، امروز و آینده ­ی آن، آرزو و آرمانهای او، احترام جوشان بدو، مبارزات خستگی ناپذیر، سرتسلیم فرود نیاوردن در برابر ظلم و جور، صبر و تحمل در برابر ناملایمات و سرخم نکردن، هماره در پی آفتاب درخشان سعادت بودن، عناد و دشمنی با بی­عدالتی و…همه و همه در شعر معاصر ما ریشه دوانیده و جزو وجود شعر معاصر ما شده اند. به علت یک سری دلایل تاریخی – سیاسی خاص، مضمون اساسی شعر امروز ما را حیات و واقعیتهای جامعه­ ی ما تشکیل می دهد و این، حقیقتی است که ۵۰ سال تمام بر شعر ما سایه افکنده و برهمین اساس، شعر معاصر در خطاب به کوهها، آثار تاریخی، نامهای مختلف جغرافیایی آفریده شده است. مکتب "حیدربابایا سلام" دارای ارزش ادبی خاصی است و نمی ­توان از روی آن به سادگی گذشت. بعد از آن بود که کوه سهند، ائل داغی، ائینالی داغی و ارک قالاسی و …آفریده شدند. در هر شهری یادگارهای تاریخی مورد خطاب شاعران شهر واقع شد. حتی در روستاها، تپه ­ای، چشمه ­ای، حتی جویباری مورد خطاب شاعر قرار گرفت تا درد جامعه را در خطاب بدو بازگو نمایند. سخن شاعران با طبیعت به مکتبی تبدیل شد و سمبلی برای گفتن رازهای درون سینه­ ی شاعرام و به عبارت صحیح تر: درد دل مردم آذربایجان. گاهی هم درد دل شخصی شاعر گفته شده است، اما متاثر از همین مکتب است.  

    "ايئنالي داغي”، شاهد تاریخی حوادثی بوده است که در طول تاریخ بر سر تبریزِ سربلند آمده است. این کوه سینه ­ای مالامال از رازهای سر به مُهری است که تنها با محرمان خود در میان می­ گذارد و این بار محرم او کسی نیست جز حلاج اوغلو.¹ ائینالی سر به فلک کشیده و سربلند، آنچه از تاریخ تبریز در سینه دارد چون آیینه ­ای درخشان بیان می­ کند و امروز سمبل این شهر – تبریز شده است. در سینه دردها، غمها، آتشها، زبانه­ های شلعه کش، رازها و اسراری دارد که با شاعر در میان می­­ نهد. از همین دردها و غمهاست که سینه­ای آتشین فام دارد، و لاله­ های سرخش، خون شهیدانش را مکیده­ اند. و چه زیباست وقتی شاعری این چنین با کوه به سخن می ­نشیند:

ياشاييرسان ائل ايله بيرگه، ائل ايله گؤرونورسن

باخاراق تبريزه باغ- باغ آچيليرسان، سئوينيرسن.

شانلي تاريخيني گؤزدن كئچرركن اؤيونورسن.

   با به زبان آوردن کوه ائینالی که هماره ناظر بر حوادث شهر بزرگ و قهرمان پرور تبریز، مورد خطاب شاعر می­گردد تا دردهای مردمانش را بر زبان آورد. از زخم­های تنش بگوید و مردم را از دردهای خود آگاهی بخشد. آنان را با هویت و هستی خویش آشنا کند. حلاج اوغلو با این شعر خود می­خواهد شاعران معاصر را از هرگونه بدبینی باز داشته و با چشمانی امیدوار و خوش بینی به آینده­ای درخشان نگاه کنند و دل به آینده بسپارند چرا که آینده از آنِ آنان است. آنان باید که مرواریدهای زیبای امید و عشق را در دل مردم بکارند:

گله‌جك‌لر اوفوقون سئير ائله ين شاعير، او قارتال

قوي  نسيل­لرله پر آچسين،

ال اوجا زيروه­يه چاتسين

ابديتله ياناشسين؛

خياليندان اؤلومو- ايتگيني آتسين،

باخاراق ائل- اوبايا تاريخي آنسين

داها حاقلي اولاراق سؤنمه‌يي دانسين؛

داغا دؤندوكده صلابتله دايانسين

بولود اولدوقدا بوتون ميرواري تؤكسون،

هاوالانسين.

   البته، ائینالی داغی تنها شعر حلاج اوغلو نیست؛ بلکه اشعار بسیاری دارد که در همه ­ی آنها، همواره دفاع از مردم، ملت­خواهی و انساندوستی، عشق به وطن و دغدغه ­های بشری در تموج است. از دیگر اشعار او می­توان "اودلار يوردو”، "قاچاق نبي”، "شانلي تبريز” و سایره را نام برد که ترنم عشق و انسان دوستی در صدر معانی این اشعار است.­

    با عرض تسلیت به خانواده ­ی آن مرحوم و جامعه­ی علمی کشورمان. روحش شاد، راهش پر رهرو باد!

 متن سخنرانی در مراسم بزرگداشت دکتر ترابی

منابع:

1   جامعه شناسی و حیات اجتماعی انسان، تبریز 1341.

2   ضرورت تاریخی و نقش شخصیت در تاریخ، تبریز، 1348.

3  بیو اورگانیک، آنترو پورسیال، داروبنیسم اجتماعی و مالتوزیانیسم دموکراتیک از نظر جامعه شناسی، تبریز – 1350.

4   شعر نو، هنری در پیوند با تکامل اجتماع، تبریز، 1368.

5  جامعه‌شناسی ادبیات فارسی، تبریز، فروغ آزادی، 1362.

6  حلاج اوغلو، ائینالي – ائل داغي، تبريز، ۱۳۷۲ ، ص ۲۰ .

7  دوكتور علي اكبر ترابي (حلاج اوغلو)، ايئنالي، ائل داغي، تبريز، ۱۳۷۲، مقدمه دوكتور زهتابي، ص ۲۰٫