آذربایجان کلاسیک ادبیاتی - 2

سلطان عزالدین کیکاووس

سلجوقلو سلطانلاریندان اولان سلطان عزالدین کیکاووس ابن کیخسرو 589 - 598 ایللری آراسیندا 10 ایل تامام آنادولودا آنادولودا سلطنت تختینده اوتورموشدور. سلجوقلولار بیر فدرالیسم سیستمی ایله حکومت ائدیردیلر. روم سلجوقلاری 1077 میلادی­دان 1307 میلادیه قدر حکومت سورموشلر و مرکزه باغلی اولموشلار، آنجاق خوارزمشاهلار و ائلخانلیلارا یئنیلمه ­ییب اؤز حکومتلرینه داوام ائتمیشلر. سلطان عزالدین عمرونو ساواشلاردا کئچیرسه ده بؤیوک نائیلیت لر الده ائتمیشدیر. ان مهم باشاریلاریندان روم شاهزاده­سی الکسیوس آدلی­نی ترابزوندا توتماسی­دیر کی یونان شاهی اونون آزاد ائدیلمه­ سی قاباغیندا مدیترانه دریاسیندا سینوپ بندرینی سلطانا وئریر. سلطان عزالدین سینوپ بندرینی آلاراق اورانی تعمیر ائتدیریر. بورادا بیر کتیبه ده یازیلمیش کی ایکی دیلده تورکجه و یونانجا اولموش. بیر سیرالار اونو عربجه بیله­رک بوگون بللی اولموشدور کی عربجه یوخ، بلکه تورکجه­ دیر. بوندان علامه سلطان عزالدین سیواس شهرینده بیر بیلیم یوردو (دانشگاه) دا دوزلتدیریر و اورادا طب فاکولته­ سی یارادیر. بو بیلیم یوردو بوگون ده قالیر.

سلطان عزالدین ساواشلارلا برابر – یعنی عئینی زاماندا بیر شاعیر اولموش و ادبیات ماراقلیسی. او خالق ایچینده و خالق دیلینده داستانلاری کاغاذ اوسته گتیرمه یی و اونلارجا تورک کتابلارین یازیلماسینا امر ائتمیشدیر؛ او جمله­دن شفاهی داستانلار مثلا امیر ارسلان داستانی همان آلپ ارسلان سلجوقونون داستانی­دیر، علاءالدین و جادو چراغی همان علاءالدین کیقباد یاشاییشی دیر، علی بابا و بغدادین قیرخ حرامیسی همان علی تکین قاراخانی نین یاشاییشینا باغلی دیر. سلطان عزالدین امر ائدیر بو داستانلاری مکتوب ائتسینلر و همان زامانلار یعنی 6حی عصرده بونلار مکتوبلاشیر و ادبیاتیمیزا داخیل اولور. بو داستانلار قونشو خالقلار آراسیندا دا تانینمیش داستانلاردیر.

سلطان عزالدین عئینی حالدا اؤزو آنادیلینده شعرلر سؤیله­میش و بوگون اوندان نئچه غزل، قطعه و مثنوی الده­دیر. بورادا تکجه ایکی بیت اونون شعرلریندن اوخویورام:

بیز جهانی ترک ائدیب گئتدیک

رنجینی دیلده برک ائدیب گئتدیک

شیمدی دن گئری نوبت ایردی سیزه

نیته کیم اوّل ایرمیشدی بیزه. . .

***