کرامات اخی ائورن کتابی - ۱

کرامات اخی ائورن

(تاب ثراه)

گلشهری‌نین کرامات آخی ائورن اثری ۷۵۰ ایل اؤنجه‌دن تورکجه آذربایجان ادبیاتی‌نین زیروه‌سینده دایانان بیر اثردیر. اثرین کیچیک‌لیگینه باخمایاراق، تورک ادبیاتیندا بؤیوک اهمیته مالیکدیر. بو اثر آهی‌لیک طریقتی و اونون بؤیوک باشچیلاریندان اولان آخی ائورنین یاشاییش و سیماسینی آچیقلادیغی اوچون ده اؤنم داشییر. بونا گؤره ایلک اؤنجه اخی ائورنی تانییاق و سونرا کرامات اخی ائورنی آراشدیرالیم.

اخی ائورن بؤیوک بیر عالم، متفکر و فیلسوفدور کی آلتینجی عصرین ایکینجی یاریسی و ۷جی عصرین بیرینجی یاریسیندا یاشاییب و دوشونجه‌لرینی اوچ دیلده قلمه آلیبدیر. عینی حالدا آهی‌لیک و یا اخی‌لیک طریقتی‌نین باشیندا دایاناراق یوزلر و مینلرجه شاگرد تربیه ائدیبدیر کی سونرالار اونلارین هر بیری بؤیوک دوشونرلره چئوریلمیشلر. اخی‌لر تورک ملتلری آراسیندا، اؤزللیکله خراساندان توتوب آنادولویا قدر دولانیب، گزیب و اؤز جومردلیک دوشونجه‌لرینی زحمت‌کش صینیفلر ایچینده یایماغا چالیشمیشدیر. اخی ائورن ده بو فقیر، یوخسول و زحمت چکن صینیفلر آراسیندا یاشاییب و اونلاری بیرلشدیرمک اوچون چالیشیبدیر. او مختلف صینفلری توپلاییب و تشکیلاتلاندیریبدیر. تاریخده یازیلانلارا گؤره ۳۲ صینف اوزه‌رینده تشکیلات یاراتمیش و گون باتاندان سونرا هر گئجه سفره آچیب و شهرین تام فقیر – فقراسی، اونلاردان علاوه تام مسافیرلر و غریبه‌لر آچیلان سفره‌دن اطعام اولوردولار. هابئله اخی طریقتی‌نین طرفدارلاری هر بیر بوجاقدان گلیب هم بیرلشمه یوللارینی اؤیره‌نیب، هم ده آهی‌لیک دوشونجه‌سینه سلاحلانیردیلار. بو طریق ایله زحمتکش انسانلارین دردلرینه مرهم قویوب و اونلارین بیرلشمه یینه زمین یارادیردیلار. دوغرودور کی اخی‌لر دولت و حکومتدن قیراقدا چالیشیب و سیاسی هدف گؤزله‌میردیلر، بلکه انسانیت و توپلومون آشاغی صینیفلرینی حمایه ائدیردیلر؛ بونونلا بئله حکومتله ایشلری اولمادیغی حالدا حکومتلری اونلارلا ایشی اولوردو. اجبارا بیر سیرا اجتماعی – سیاسی جریانلاردا گؤرونوردولر.

اخی ائورن – اصل آدی شیخ محمود خویی - آذربایجانین خوی شهرینده آنادان اولوب (۵۴۹ هجری ایلینده)، تحصیلینی آذربایجاندا بیرتیردیکدن سونرا خراسانا گئدیب و درین تحصیل آلمیش و اسلام دونیاسی‌نین عالم‌لریندن درس آلمیشدیر. او بو سفرلرده بؤیوک عالم لرله تانیش اولموش و تورک دوشونرلری‌نین دوشونجه و فلسفی آلانلارینی دا دقیق اؤیرنمیشدیر. بو آرادا اوزون بیر زمان فخرالدین رازی (۵۱۷ – ۵۸۷)نی یانیندا درس آلمیش ؛ شیخ اوحدالدین کرمانی (جامی، نفحات الانس، ۳۶۸) ایله ده تانیش اولموش و سونرالار اونون قیزی ایله ده ائولنمیشدیر. داها سونرالار عائیله ایله برابر آنادولویا گئتمیشلر و اخی ائورن آنادولودا فعالیته باشلامیش و ائشی ده – شیخ اوحدالین کرمانی‌نین قیزی دا روم باجیلاری تشکیلاتینی قورموشدور. اخی ائورن چوخلو کتابلار یازمیش و مختلف ساحه‌لرده درین دوشونجه‌لرینی پایلاشیر. اخی ائورن ۹۳ ایل یاشاییر و ۶۴۲ ایلینده وفات ائدیر. آنجاق ۲۰ جلددن آرتیق کتاب یازمیشدیر. سلجوق سلطانلاری طرفیندن تشویق اولاراق اوندان اثرلر ایسته‌میش و اخی ائورن ده اونلارین لازیم اولان کتابلارینی یازمیشدیر.

اخی ائورن‌ین اثرلری:

اخی ائورنین اؤنملی اثرلری بونلاردان عبارتدیر:

مطالع الایمان

منهاج الصفی

تبصره مبتدی

یزدان شناخت

مرشدالکفایه

آغاز و انجام

مدح فکر و ذم دنیا

رساله عرش

مکاتبات بین صدرالدین قونوی

جهادنامه

اخی ائورن سلجوقلو سلطانلاری‌نین دقتینی اؤزونه چکمیش و زمانین فیلسوفلاری آراسیندا حرمت قازانمیشدیر.

منهاج الصفی– بو اثر شافعی مذهبی نین اساسلارینی آچیقلاییر. اخی ائورن بو اثرینی امیر سیف الدین توغرول‌ا تقدیم ائتمیشدیر.

تبصره: کامل آدی «تبصره المبتدی و تذکره المنتهی»دیر. تانری‌نین صفت‌لری، نبوت و معاد حقینده یازیلمیشدیر.

لطائف القیاسیه – بو اثر اصلینده ۴ جلدده یازیلمیش: جلد ۱: فلسفه، جلد ۲: اخلاق و سیاست، جلد ۳: فقه و دؤردونجو جلد: دعا و عبادت حقینده‌دیر.

لطائف حکمت – بو اثری اخی ائورن، قیاس الدین کیقباد سلجوقی‌یه تقدیم ائتمیشدیر. بو کتابین موضوعو «سیاست‌نامه»، سلطانلارا مملکت دولاندیرما و رعیت‌له نئجه داوانماسینی آچیقلاییر.

آغاز و انجام – وصیت نامه‌دیر و اخی ائورنین سون اثری تانینیر.

مرشدالکفایه – اخی ائورن بو اثرینی سلطان علاءالدین کیقباد اول تقدیم ائتمیشدیر و روح حقینده معلومات وئریر.

تحفه الشکور – اؤز چاغداشی اولان عالم - صدرالدین قونوی یازدیغی نامه لردیر.

علوم حقیقی –لطائف الحکمت‌ده یازدیغی موضوعلارین داوامی دیر.

علم التشریح –طب و آناتومی حقینده بیر اثردیر.

کتاب الافایی (ایلانلار کتابی) – اخی ائورن ین آدیندا اولان ائورن – ایلان معناسیندادیر. روایتلره گؤره اخی ائورن ایلان بسله ییب و اونلارین زهرلرینده داوالار دوزادیرمیش – دئییرلر. بو کتابدا ایلانلار حقینده یازمیشدیر.

یزدان شناخت – فارسیجا اولاراق فلسفه فلسفه حقینده دیر.

مساری المُساری- بیلیرسینیز شهرستانی بیر ردیه یازمیش و ابن سیمامی نقد ائتمیشدیر. بو اثرده اخی ائورن ابن سینادان مودافعه ائده رک شهرستانی نین ایرادلارینی جوابلاییر. شهرستانی نین اثری نین آدی مسارعه دیر و اخی ائورن اثری نین آدینی مسارع المسارعه آدلاییر.

مدح فقر و دم دنیا – بو اثرینده شهاب الدین سهروردی نین وصیتی نی ترجمه ائدیب و جلال الدین فاراتایی یه گؤنده ریر.

نفس الناطقه – بو اثر این سینانین اثری دیر کی اخی ائورن علاءالدین کیقبادین امریله ترجمه ائتمیشدیر.

الخمیسین فی اصول الدین – بو اثر فخرالدین رازی نین اثری دیر کی اخی ائورن ترجمه ائتمیشدیر.

توجه الامم نحو الحق – اثر اصلینده صدرالدین قونیوی دیر و قونیوی اوندان خواهش ائده رک ترجمه سینی ایسته میش و اخی ائورن بو اثری ترجمه ائتمیشدیر. آنجاق اونا اوزون بیر مقدمه یازمیش و آرتیرمیشدیر.

اخی ائورن بنابه درخواست قونیوی مقدمه ی بلندی بر ترجمه افزوده است.

ترجمه مفتاح الغیب – بو دا صدرالدین قونیوی نین اثری نین ترجمه‌سی دیر.

معراج نامه و گشایش نامه – اخی ائورنین شعرلر مجموعه‌سی‌دیر.

اوموت گونر - تورکیه ادیبی، اخی ائورنین اثرلری حقینده آچیقلامالار آپارمیشدیر.

خوی شعری تورکلرین مسکنی اولموش. آنجاق حمداله مستوفی ۷جی یوز ایلده خوی شهرینی تانیتدیرمادا ترکستان ایران آدلاییر (مستوفی، ۱۳۶۲، ). دلیلی بللی دیر. حمداله مستوفی زمانیندا خوی شهری نین اهلی هم گؤزللیکده تورکلره بنزه ییردی و هم تورکجه یازان عالملر و شاعرلر ده چوخ ایدی. بو شاعر و عالم لردن نئچه سینی آد آپارماق اولار: باشدان اخی ائورن دیر، آردیجا آبدال موسا (خوی، )، گئییکلی سلطان یا بابا (خوی، ) می سایماق اولار. بونلارین تورکجه اثرلری بوگون الیمیزده دیر.

اخی ائورن چوخ ساحه لرده معلوماتا مالیک اولان بیر شخصیتدیر. او طب، نجوم، اسلام علملر: بلاغا، کلام و ادبیات ائرنمیش و بونلاردان علاوه فلسفه و حکمتده ماهر ساییلیرمیش. عینی حالدا سیاست و ممبکت دارلیقدا دا بؤیوک مهارت کسب ائتمیش و سلجوقلو سلطانلاری اوندان مشورت لر آلیرمیشلار و اونلاری ایسته یی اساسیندا کتابلار یازمیشدیر. بونلاری نظرده آلاراف اخی ائورن بیر چوخ ساحه لی و چوخ اثرلی عالم لر سیراسیندا دایانیر. تاسفلر اولسون کی اثرلری بوگونه قدر غافل قالمیشیق و بهره آلابیلمه میشیک. آنجاق بو تکلیف بؤینوموزدا واردیر.

اخی ائورن بیر افسانه لی سیما کیمی شهرت تاپمیش و اونون کرامتلرینی روایت ائدنلر ده چوخ اولموشدور. بئله اثرلرین باشیندا گلشهری نین کرامات اخی ائورن دایانیر. گلشهری بؤیوک بیر عالم و شاعردیر کی اخی ائورن ایله بیرگه یاشاییب، اؤلندن سونرا دا اونون خلیفه سی کیمی یولونا دوام ائتمیشدیر.