خواجه احمد دهانی، ۷جی عصر آذربایجان شاعیری

خواجه احمد دهانی ایران تورک‌لری‌نین ان گؤرکملی سیمالاریندان بیری دیر. شاعیر ایلک دفعه سلجوقلو سلطانلاری چاغیندا خراساندان کؤچوب و آنادولویا گئتمیش و سونرا دا سلجوقلو سلطانیندان اجازه آلاراق اؤز آناوطنینه قاییتمیشدیر. دهانی آذربایجان تورک ادبیاتی‌نین شاعیرلریندن تانینیر. بیلیندیگی کیمی، خراسان تورکجه‌سی آذربایجان تورکجه‌سی‌نین بیر دالی تانینیر و تمام خراسان شاعرلری‌نین دیلی آذربایجان دیلی و ادبیاتیندان ساییلیر. خواجه احمد دهانی اسفراینلی حسن اوغلودان سونرا خراسانین ان تانینمیش تورکجه سؤیله‌ین شاعری تانینیر. دهانی غزل شاعری دیر، آنجاق بؤیوک بیر اثری ده سلجولقو سلطانلاری‌نین شاهنامه‌سی‌دیر. بو اثر فارسیجا اولموشسا دا بوگون الده یوخدور. سانکی بو اثر فردوسی‌نین شاهنامه‌سی کیمی آنجاق روم سلجوقلولارین سلطانلارینا سؤیلنمیش و علاءالدین کیقباد (۱۲۲۰ – ۱۲۳۷) ایسته‌یی اساسدا یازیلمیش و اونا تقدیم اولموشدور. دهانی دا سونرالار همین سلطاندان ایسته میشدیر اونا خراسانا دؤنمک اوچون اذن وئرسین. شاعر بیر قصیده سینده بونا اشاره ائدیر:

بحمدالله که مدحینی بوگون بیر مجلس ایچینده،

دهانی‌دن دُرّ معنا تؤکر سؤزیله دهانی.

یوز اوروب تاپونا گلدی اجازت وئر اونا ، شاها!

کی یئنه دولتونده بن گؤره­م ملک خراسانی.

دهانی بیر یاغچی و یا داها دوزگون دئسک بیر نقاش‌ایدی و دهانی آدی و تخلصو همین یاغچی معناسیندا اولموشدور. آنجاق شاعرین بوتون شعرلرینده دهانی تخلصو گلمیش و آناوطنینه سئوگیسی ده آشمار صورتده گؤرونور. وطن گؤروشونو آرزیلایان شاعر، گاهدا اوره‌یی وطن اوچون داریخیر و غمله نیر.

دهانی یاشاییشی حاققیندا معلوماتلار سونرادان توپلانمیشدیر و آراشدیرماجی لار مختلف قایناقلاردان و شاعرین دیوانیندا معلومات توپلامیشلار. آنجاق بیر سیرا گؤروشلر اونون یاشاییشینا کؤلگه سالیر و حیاتی زامانی تارتیشمالارا دا سبب اولموشدور. ایلک دفعه بو شاعرین اثرلری و شعرلری مجموعه لردن تاپیلمیش و ایلک دفعه پروفسور کؤپرولو ۱۹۲۶جی ایلده شاعرین ۶ غزلی اساسیندا اونون شاعرلیگی حقده معلومات وئرمیش و ادبیات دنیاسینا تانیتدیرمیشدیر. سونرالار ۱۹۲۹ ایلینده باشقا شعرلری الده ائدن کؤپرولو یئنی معلوماتلاری پایلاشسیر و نهایت ۱۹۴۳جو ایلده اونون ۸ غزلی و ایکی قصیده سی ایله قناعتله نیر.

قارامانلی شاهنامه سیندن ده دهانی حقینده معلومات آلماق اولور. چونکی قارامان سلطانلاری سلجوقلو شاهتانه سیندن تقلید ائده رک بئله بیر اثر یاردیلمیشدیر و او اثرده دهانی نین اثرینه اشاره اولموشدور.

مقالات حاجی بکتاش ولی دن علاوه، خراسانلی باشقا شاعر خطیب‌اوغلو دهانی حقینده معلومات وئرمیشدیر. خطیب‌اوغلو بو اثرینده دهانی‌دن سعدی، نظامی، عطار کیمی شاعرلرله بیر یئرده آد چکمیشدیر:

نظام الدین و سعدی، خواجه عطار،

بولاری معنی بحری کی سه تار،

بولارین طبیعی دور اوغلودور هم،

دهانی، احمدی، شیخ اوغلودور هم.

کیمی شمس و کیمی ماهیم دورورلار،

داخی بنیم بولار شاهیم دورورلار.

بپله‌لیکله دهانی ۷جی یوزایلین گؤرکملی شاعری سیراسیندا یئر آلیر.[1] ترکیه ادیبلری آراسیندا متناقض باخیشلارلا درین تارتیشمالار هله ده دوام ائتمه‌ده‌دیر. دهانی نی بیر سیرا ادیبلر بیرینجی ساطان علاءالدین کیقباد (۱۲۲۰ – ۱۲۳۷) چاغداشی بیلیر و بیر سیرالار اوچونجو علاءالدین کیقبادلا چاغداش اولدوغونو دئییرلر. حتا بیر سیرالاری دا قارامان اوغوللاری چاغیندا یاشادیغینی سؤیله‌ییرلر. آنجاق بؤیوک عالیملر او جمله‌دن پروفسور کؤپرولو، پروفسور گولپینارلی ، دوکتور اورهان بیلگین، پروفسور کمال یاووز بو تناقض لاری حل ائتمکده چالیشیبلار. ارسن ارسوی و عمران آی ۲۰۱۵جی ایلده خواجه دهانی نین یئنی بیر الیازماسی تاپیلاراق آراشدیرمالارینی ایره‌لی سوروب و یئنی بیلگیلر پایلاشیرلار. (ارسن ارسوی، عمران آی، «خواجه دُهانی حقینده یئنی بیلگیلر» / دیوان ادبیاتی آراشدیرمالاری درگی‌سی، س.۱۵، ایستانبول ۲۰۱۵، س. ۱-۲۶.)

خواجه دُهانی حقینده صدرالدین مصطفی شیخ اوغلونون «کنزالکبری و محقق العلما» اثرینده، طیب اوغلونون «بحرالحقایق» و شکاری‌نین «قارامان نامه» اثرینده معلومات وئریلیر. کؤپرولو استانبول بیلیم یوردونون ملت کتابخاناسیندا قارامان‌نامه‌نین الیازماسینی آراشدیریب و دهانی یه امر ائدن سلطان علاءالدین کیقباد (۱۲۲۰ – ۱۲۳۷) یازیر.

سلجوقلو سلطانی بیرینجی علاءالدین کیقباد دهانی‌یه سلجوقلو شاهنامه‌سینین سؤیله‌مه‌سینی امر ائتمیشدیر(کؤپرولو، دُهانی نین عمر بن مزید این مجموعه النظایر). بو شاهنامه هله الده ائدیلمه‌میشدیر. آما قارامان‌نامه‌نین ایکی الیازماسی بیری ملت کتابخاناسیندا و ایکینجیسی دارالفنون کتابخاناسیندا ۱۴۱۰۴ نوره سی آلتیندا ساخلانیلیر. بو اثر ۱۱۱۹جو ایلده باشدان استنساخ اولموشدور. بو اثرین اؤن سؤزونده یازیلیبدیر سلطان علاءالدین کیقباد دهانی آدلی بیر شاعره دستور ويرمیشدیر فردوسی‌نین شاهنامه‌سینه بیر نظیره یازاراق یلجوقلولارین سلطنتینی ایضاحلاندیرسین. علاءالدیم بیگ (۱۳۶۱ – ۱۳۹۸) – قارامانلی بیگینه خصر اولموش شاهنامه‌سی‌نین سونوندا یارجانی آدلی بیر شاعره دستور وئریلیر قارامانی شاهنامه سینی سؤیله سین. سانکی بو شاهنامه فارسیجا اولدوغو اوچون دوشونولمز اولموش و یارجانی ترجمه ائتمه‌یه کیفایتلنمیشدیر. آنجاق «بو تفصیلاتدان اؤیره نیریک دهانی آدلی بیر شاعر سلجوقلولار چاغیندا واریمیش». (کؤپرولوزا ده ۱۹۲۶: ۴).

خواجه دهانی آذربایجان کلاسیک ادبیاتی‌نین گؤرکملی سیمالاریندان دیر کی خراساندان آنادولویا گلدیگینه تمام ادیبلر بیر سؤزو دئییرلر. بیر نئچه تاریخی و ادبی قایناقدا دهانی‌ایله علاءالدین کیقبادلا ایلگیسینه اشاره اولونموش و گونای کوت، حکمت ایلآیدین مجموعه‌النظایر اثرینه آرخالاناراق دهانی‌نین بیر قصیده‌سینی گتیریب و سلجوقلو سلطانیندان شاهنامه یازماغی آچبقلامیشلار.

ارسن ارسوی و عمران آی دا «خواجه دهانی حاققیندا یئنی بیلگی‌لر» عنوانلی مقاله ده «دیوان ادبیاتی آراشتیرمالاری»، مجله‌سینده خواجه دهانی‌نین یئنی تاپیلمیش الیازماسینی آچیقلاییرلار. بو دیواندا ۲ قصیده و ۹۷ غزل واردیر. بو ایکی تپیب، بورادا اولان دهانی غزللریله باشقا شاعرلرین بنزتمه‌لرینی آراشدیریر و یئنی سونوجلارا چاتیرلار.

ادیبلر بو مساله‌یه ده دقت یئتیرمیشلر کی دهانی بیر مذهبی شاعر یوخ، یازدیغی تام شعرلر ذوقی و طبیعته باغلی قونولاری احتوا ائدیر.

بیر سیرا ادیبلر دهانی‌یی بیرینجی سلطان علاءالدین ایله چاغداش بیلیر (ایلایدین ۱۹۷۴: ۷۶۵-۷۷۴). باشقالاری اوچونجو علاءالدین ایله معاصر اولدوغونا اینانیرلار. هرحالدا، ۱۹۹۴جو ایلده سیواس بیلیم یوردوندا خواجه دهانی‌اوچون بیر سمپوزیوم قورولور و اورادا مختلف نظرلر اورتایا گلیر. بورادا بیر سیرا قارامانلی دوره‌سی‌نین شاعرلری‌نین بنزتمه لریله توتوشدوروب و هانسی شاعر هانسیندان تقلید ائتمه نی آراشدیرمیشلار. او جومله‌دن دهانی‌یه نظیره یازان شاعرلر شیخ اوغلو (اؤلوم ۸۱۷ / ۱۴۱۴) ، احمدی و باشقالارینا اشاره‌لر اولور (گونای کوت ۲۰۰۴: ۳۵۵ / یاووز ۱۹۹۱: ۱۴۴). خطیب اوغلو (اؤلوم ۸۳۸ / ۱۴۳۵) بحر الحقایق اثرینده عطار، سعدی، دهانی، مولوی و شیخ اوغلودان آد چکیر و اونلاری گونش ایله آی آدلاییر(تورک ۲۰۰۹: ۱۶۱). خطیب اوغلو باشقا اثری اولان لطائف نامه‌ده (۸۱۷ / ۱۴۱۴ ایلینده بیتیرمیش) سنائی، عاشق الوان و گلشهری‌دن آد چکیر.

الیمیزده اولان معلومات گؤسته‌ریر کی بیرینجی سلطان علاءالدین کیقباد شعره ماراقلی اولموش و شاعرلری عزیزله‌ییرمیش، اونلارا کتاب یازماغی و آلپ ارسلان، علی تکش و باشقا سلطانلار اطرافیندا سؤیله‌نن و خالق ایچینده داستانلار یارانماسینی گؤروب اونلاری کاغار اوسته گتیرمه یی امر ائتمیشپیر. بونلاردان علاوه، سلطان علاءالدین اؤزو بیر شاعر اولاراق تورکجه شغرلر سؤیله‌میشدیر. بئله‌لیکله بیزه بو امکان وئریلیر کی خواجه دهانینی بیرینجی سلطان علاءالدین زمانیندا یاشاماغینا قناعتله نک. سلطانین شعرلری ده مختلف شعر مجموعه‌لرینده ذکر اولونوب، بیرحالداکی اوچونجو سلطان علاءالدین اوچون شعره ماراغی هئچ بیر قایناقدا راست گلمیریک.

ادیبلر دهانی نین شعرلریله باشقا شاعرلرین شعرلرینی توتوشدوروب، دهانی نین دیلی ساده و آخیجی اولدوغونا امصا آتمیشلار. حنی سلطان ولدین شعرلریله توتوشدورمادا، دهانی نین شعر مهارتینی ترجیح ائتمیشلر (کؤپرولو ۱۹۸۰: ۲۷۱-۷۲). حکمت ایلایدین دا بو توتوشدورمالارلا راضیلاشاراق، دهانی متصوفانه شعردن اوزاق گزدیگینی وورغولاییر و خراسانا دؤندویونو اونون آنادولودا تصوف میدان آچماسینا گؤرو بیلیر؛ دهانی خراسانا دؤنور چونکی اؤزونو طبیعتله یاخین بیلیر و سئوگی، حسرت و عشق دن سؤیله‌مه‌یی ترجیح ائدیر (ایلایدین ۱۹۷۸: ۱۳۹).

دهانی فارسیجادا شعرلر یازمیش، آنجاق گونای کوت اونون تورکجه شعرلرینی داها گؤزل و اوره یه یاتیملی بیلیر. دهانی خواجه احمد فقیه و حتی یونس امره کیمی تصوف دنیاسینا باغلی دئییل؛ او، اؤزونو آزاد گؤرمک ایسته ییر و شعرلرینی ذوق و صفادان یازماغی، ساده یاشاییشی بگه‌نیر؛ حتی سارایدان اوزاقلاشمانی دا ایسته ییر (کوت ۲۰۰۴: ۳۵۷-۵۸).

عارف حکمت‌بی کتابخاناسیندا «مجموعه دواوین» آدیندا نومره ۲۵۱/۸۱۱ ایله ساخلانیر. بو الیازمادا دهانی شعرلری ده واردیر. بو الیازما ۹۶ ورق‌دیر، هر صفحه ده ۱۳ سطر یازی وار و ۲۸الف دن ۵۸ب صفحه‌سینه قدر خواجه دهانی‌نین شعرلری یئرله‌شیر.

شکاری بئله یازیر: «…بیر گون مجلسده فردوسی‌نون سلطانان محمود نامینا بویوردوغو شهنامه‌یی اوخودیلار. مگر سلطان علاءالدین بن کیقباد معدل‌الدین نامینا شهنامه سؤیله‌میشلر. کیقبادا داهی دهّانی‌یه اوستادِ نامدار ییگیرمی بین بیت بیر شهنامه سؤیله‌میشلر. قارامان‌اوغلو‌ سلطان علا‌الدین داخی بویوردی: یارجانی اوستاد! دهّانی شهنامه‌سین کیقباد اوغلو سلطان علا‌الدین نامینا تمام ائدوپ قارامانلی نامینا داخی آلتی یوز بیت سؤیله‌یوپ اتمامی میسّر اولمایوپ الله امرینه گئتدی. البتده سن تمام ائیله دئیوپ اول شاعرِ سحرآفرین…» (شکاری ۲۰۰۵: ۱۰۲؛ تیپکی باسیم قسمی ۵ا-۵ب).

بو یازیدان اؤیره نیریک سلجوقلو شاهنامه‌سی ۲۰ مین بیت اولموشدور. سلجوقلولارلا برایر قارامانلی لار اونلارا باغلی اولاراق حکومت سورموشلر. آنجاق قارامانلی شاهنامه سی ۶۰۰ بیت اولموشدور. بو قدر سازیدان سونرا کتاب بیتمیشدیر. همین الیازمادا باشقا شاعرلرین: احمد داعی، همامی و ایواز پاشازاده نین ده شعرلری واردیر. الیازما بو بیت ایله باشلانیر:

اگر هجومِ اجلدن دیلیم بولورسا مجال

دیم ثنای جمالِ جلیلِ جلّ جلال

سون بیت ده بودور:

اول شهون ایشی عز و ناز اولسون

دوشمنینون غم و نیاز اولسون

ادیبلرین بیر سیراسی دا بو ایرادی توتورلار کی دهانی بیرینجی سلطان علاءالدین چاغیندا اولسایدی زمانه نین تانینمیش تاریخچیسی ابن بی بی حتما دهانی‌دان آد آپاراردی؟! آنجاق دهانی‌نین خراساندان آنادولویا کؤچمه‌سی ده آراشدیرمالارین قونوسو اولموشدور. بیر سیرالار بؤیوک سلجوقلولاردان رضایتی اولمادیغی اونون کؤچمه‌سینه سبب اولموش، بیر سیرالار دا خراسان شعرین قدر و قیمتی بللی اولمادیغی اوچون کؤچمه یه اورک وئرمیشدیر (ایلایدین ۱۹۷۴: ۷۶۵-۷۷۴).

دهانی شعرلرینه بیر باخیش:

دهانی ساده سؤیله‌ین شاعر تانینیر. بو ساده‌لیک اونون مهارتی‌نین گؤسترگه‌سی‌دیر. عینی حالدا چوخلو وزن لردن یارارلانماسی، گؤزل قافیه و ردیفلرین ایشه توتماسی، ادبی ترکیبلر، ایماژلار، استعاره‌لر و باشقا ادبی بزکلردن فایدالانما اونون شعرده گوجونو و مهارتینی گؤسته‌ریر. بو قونولارا اشاره ائتمک پیس اولماز:

ردیف و قافیه‌لر

خواجه دُهانی شعرلریندن تورکجه ردیفلر و قافیه‌لر اؤز زمانه‌سینه گؤره شاعرین مهارتینی بللندیریر. بو قافیه‌لرده تورکجه سؤزجوکلر فارسیجا و عربجه کلمه لرینه قویولموش و عروض وزنینده تورکجه‌نین گوجونو ده نشان وئرمیشدیر. بورادا ۱۰۲ غزلدن ۸۶ غزل تورکجه قافیه‌لی اولدوغو بیر شاه اثر کیمی قیمتلی‌دیر. بو قافیه‌لر فعل‌لر، اسملر و صفت‌لره شامل اولور. تکجه ۱۸ غزل فارسیجا یا عربجه کلمه‌لرله قافیه‌لی‌دیر.

ادبی بزکلر:

خواجه دهانی‌نین دیوانی ادبی بزکلری اوچون چوخ دیرلی‌دیر و هر اوخوجونو مفتون ائدیر. ادبی بزکلر دئدیکده تشبیه، استعاره، مبالغه، لف و نشر، استفهام، جناس و باشقا صنعتلر نظرده توتولور؛ بو یؤندن دهانی‌نین دیوانی هر بیر اوخوجونو راضی سالابیلیر. عینی حالدا چوخلو آتالار سؤزو، گؤزل دئییم‌لر ده اوخوجولاری ذوقا گتیریر.

طبیعته باغلی‌لیق:

دهانی طبیعتی بگه‌نن بیر شاعردیر. اونون دیوانی بؤیوک اولماسا دا، گؤزل تصویرلرله دولودور. بورادا گوللرین، حیوانلاری، آغاجلارین، داشلار- دره‌لرین، اورمانلارین و سولارین تصویری قانع ائدیجی شکلده ایشلنمیشدیر. گوللرین آدلاری بوللو-بوللو دیله گلمیش: گل، لاله، نرگس، بنفشه، یاسمن، سوسن، سنبل، ریحان، صنوبر، عنبر، ؛ درختانی چون چنار، عرعر،..

حیوانلار: بلبل، قمری، هدهد، طوطی، ککلیک، سمندر، افعی، همای، سیمرغ، زاغ، شیر، دراج، پروانه

داشلار: کهربا، دُر، مرجان، اینجی، یاقوت احمر، لعل بدخشان، عقیق، دُر غلطان، مروارید.

نسنه‌لر: گؤزگو، چتر، تسبیج، جام، سوساق، مشرب، قدح، دؤشک، قلم، نمک، آغو، نبات، توز، انار، کباب، شراب.

بو چوخلوق بالاجا بیر دیواندا شاعرین طبیعته باغلی لیغیندان باشقا نه‌دنی اولا بیلمز. حتی دینی عبارتلر، بیر حالداکی دینی شعره اوز گتیرمه‌میش، گؤز قاماشدیریجی دورومدادیر؛ باخین دینه عاید اولان سؤزجوکلره: صواب، ایمان، صلوات، کوثر، توبه، دین، مذهب، ریا و غرض، ربّنا، زکات، تسبیح، بهشت، جهنم، طواف، و... بورادا پیغمبرلرین آدلاری چکیلیر: حصرت محمد(ص)، حصرت سلیمان، یوسف، موسی، داوود؛ اسطوره‌وی و تاریخی آدلار: فغفور، خاقان، زلیخا، فرهاد، شیرین، خسرو، کسری، وامق و عذرا، لیلی و مجنون، و...

دهانی‌نین دیوانیندا اسکی و یادیرغامیش تورکجه سؤزجوکلر ده چوخلوق قازانیر: یاولاق، ایومک، اؤگ، اوس، آسس، قاچان، قاندا، قانی، قانغی، یازی، یورینمک، و...

عشق:

دهانی بیر عاشق شاعردیر. عشق اونون باخیشیندا خلقتین یارانیش نه‌دنی‌دیر. او، رئالیستی بیر شاعردیر. دیلینه حرمت بسله‌ین بیر شاعردیر. او زماندا فارسیجا شعر سؤیله‌مک امتیاز ساییلدیغی حالدا، دهانی آنادیلینده تورکجه شعر یازماغی اوچون اؤزونه گووه‌نیر. تورک ادبی دیلی‌نین عیارلانماسیندا دهانی‌نین رولونو اونودمامالی‌ییق.

دهانی نین ادبی شخصیتی

دیوانیندا اولان قصیده‌لر و غزللری آراشدیراندا دهانی‌نین ادبی وارلیغی دا جانلانیر. بللی‌دیر دینی قونولاردان و دعوالاردان کنار گزن بیر شاعردیر. زمانین تام شاعرلری، هر بیری بیر طریقته باغلی اولموش و اؤز طریقتلرینی تعریفله‌دیگی زماندا، دهانی آزاده‌لیگی، گؤزللیکلری تعریفله‌ییر؛ آنجاق زمان حادثه‌لرینه یاد دئییلدیر. زمانه‌سی‌نین ادبی باخیشلاریلا تانیش‌دیر. عروض وزنی تورک ادبیاتی اوچون اویغون دئییلدیر، چونکی عروضدا شعر سؤیله‌نن زمان تورک دیلی‌نین گرامری پوزولا بیلر؛ بونونلا بئله دهانی ساده یازماغی ایله مسئله نی حل ائتمیشدیر. شوبهه سیز تورکجه ادبیات عروضدان استفاده ائتمیش، شاعر ده بو تجربه‌لردن دوزگون یارارلانمیش و اؤز هنر و استعدادینی دا گؤسترمیشدیر. چکیجی دوروم دهانی نین تورک دیلینه بسله دیگی حرمت و محبتی‌دیر. اوندان سونرا گلشهری‌نین تورک دیلینه تعصبلو داورانیشینی گؤروروک. دهانی تورک دیلینی سارایا آپارماق اوچون ده چالیشمیشدیر. بیر وقت سلطانا خطاب اؤز ایسته‌یینی ده تورکجه سلطاندان ایسته‌مه‌سی بونو عیان گؤسته‌ریر.

دهانی شعرلرینده بیر اخلاقی تمیزلیک ده واردیر. گؤزللیگی تعریف ائدن شاعر، حیاتین دا گؤزللیکلرینه لاقید قالابیلمیر. شاعر آدی نئچه – نئچه تانینمیش اثرلرده چکیلمه سی، خورشیدنامه، بحرالحقایق، کنزالکبرا و باشقالاریندا، حتی ایکی یوز ایلدن سونرا مجمع النظایر (عمر ابن مزید - ۱۴۳۶) و جامع النظایر (اغیری دیریلی حاج کمال- ۱۵۱۲) ده دهانی سسلنمه اونون تانینمیش اولماسینی عیان ائدیر. آنجاق نه یازیق کی کئچن یوزایلده دیلیمیزین یاساق اولدوغو، ادبیاتیمیزین اونودولماسینا و شاعرلریمیزی تانیمامیزا یول وئرمیشدیر. حتی مقالات حاجی بکتاش ترجمه سینده (حبیب اوغلو) دهانی آدی چکیلمه ده دیر.

اون‌ایللر بویو دهانی دن تکجه ۶ غزل و بیر قصیده الده واریدی. شعرلرین مجموعه سی ۷۴ بیت ایدی. آنجاق بوگون شاعیرین ۱۰۲ غزلی و ۲ قصیده سی الده دیر و بورادا اوخویورسونوز.

دهانی دیوانیندان الیازمالار:

دئدیگیمیزه گؤره مجموعه دواوین آدلی الیازما، ۲۵۱/۸۱۱ نومره سیسله شیخ الاسلام عارف حکمت کتابخاناسیندا ساخلانیلیر. بو مجموعه نستعلیق خطی‌ایله یازلمیش اولاراق ۹۶ ورق‌دیر. دهانی‌نین شغرلری ۲۸الف دن ۵۸ب صفحه‌سینه قدر یئر توتموشدور. بو الیازمادا باشقا شاعرلرین او جومله‌دن دیوان شیخی، دیوان خانی، دیوان یحیی‌اوغلو، شمسیه ده یازیلمیش و کتاب باشدان باشا تذهیب اولموش، شمسیه‌لر گول – بوته‌لرله بزنمیشدیر. (بیلگین ۲۰۱۳: ۳۶۹). تذهیب ۳جو صفحه‌دن باشلاتیر و هر صفحه ده ۱۳ سطر شعر واردیر. هر صفحه‌نین حاشیه‌سینده یازیلان شعرلر ده چلیپا یازیلمیشدیر (آلپ‌ارسلان ۲۰۰۲: ۵۰۶). بیرینجی صفحه و ۹۵ ب صفحه‌لری وقف مُهرو وورولموشدور. بو دیوان آخساقسیز و کامل‌دیر. آما استنساخ تاریخی بللی دئییلدیر. بو دیوانی کتابین سونوندا اوخوجولارا اتجاف اولونور.

***

1) پرفسور دکتر فواد کؤپرولوزاده، خطیب اوغلو، استانبول، 1934، ص200.

نهاد سامی بانارلی، دیوان شعرینده سوسیال چیزگی لر، جلد 2، 1966، ص10-14.

بانارلی، رسیملی تورک ادبیاتی تاریخی، ملی اییتیم باکانلیغی دولت کتابلاری، ۱۹۷۱، ص346.