آذربایجاندا اسلام اؤنجه سی تورک دولت لری - 2

آذر بایجاندا اسلام اؤنجه سی تورک دولت لری – 2

30/4/1399

عزیز قوروپداشلار! سلاملار!

   کئچن هفته بوتون تورک دونیاسی، حتا غیرتورک اؤلکه ­لر ده حیله­ کار ائرمنی­لرین آذربایجانا تجاوزلارینا قارشی آیاغا قالخدی و ایران گونئی آذربایجان خالقی دا قان قارداشلاری ایله همرای اولاراق متجاوزلر قارشیندا دایانماغا سس وئردی. شوبه ­سیز قاراباغ بیزیم­دیر و بیزیم اولاجاق. ائرمنی­لرین الینی همیشه ­لیک وطنیمیزدن کسمه لی ییک. بو دستکله مک حتا اویغور تورک­لری طرفیندن ده اولموشدور؛ اونلار اؤزلری چین دولتی طرفیندن باسقی و اشکنجه آلتیندا اولاراق آذربایجانا دایاق دوردولار و قاراباغدان حیمایه ائتدیلر. تاسوفله ایران – رهبر دئیه­ رک کی قره باغ اسلام دونیاسینا عاییددیر و حتا بیر سیرا نظامدان قوولان سیاستچی­لر او جمله­دن علی مطهری دئدی کی بیز ائرمنستان و آذربایجان ساواشیندا اقوام مساله­ سینه گؤره ائرمنستاندان حیمایه ائتدیک(!؟). آنجاق یئنه ده ایران رادیو و تلویزیونو یانلیش یولونو داوام ائتدی و آبروسوزلوغونا داوام ائتدی. هر حالدا بو تئزلیکده دونیا قاراباغا نسبت اؤز مناسبت­لرینی اعلان ائدیب و آذربایجان حقلی اولدوغونو بیلدیره­جکدیر و بیلدیرمکده­ دیر. دونیا بیلمه ­لی­دیر قارالاغ بیزیمدیر، بیزیم ده اولاجاق!

   بیزیم بوگونکو سؤزوموز اسلام اؤنجه­ سی آذربایجاندان قورولان تورک دولت­لری­نین ایکینجی بؤلومودور. کئچن هفته­نین دانیشیقلاری­نین داوامینی سیزین قوللوغونوزا چاتدیرماق ایسته­ییرم. کئچن هفته اوزون بیر مقدمه­دن سونرا هون امپریاسی حاققیندا دانیشدیق. هون امپریاسی 220 ایل میلاددان اؤنجه باشلامیش و 216 میلادا قدر اوزانمیشدیر. هون­دان سونرا آسیادا اوچ تورک دولتی بیر زماندا یاشاییر تابقاچلار 386جی ایلده تاریخده گؤرونورلر و 534 ایلینه قدر حکومت سورورلر. اونلارلا برابر ژوان ژوان­لار یاخود آکون لار – آخونلار، آوارلار و یا هفتالیت­لر آدلاناراق حکومت سورورلر و آردیجا گؤگ تورکلر میدانا گلیر. ژوان ژوانلارین بؤیوک سرداری اولان بومین خان، شاهین قیزینا ائلچی اولور آما شاه بونا راضی اولماییر. بومین خان دا عصیان ائده­رک شاها باش اگمه ­یه بویون قاچیریر و یاواش – یاواش گوجله ­نیر و ژوان ژوانلاری سیناغا اوغرادیب اؤزو حکومت باشیندا دایانیر. 552 میلادی دا گؤگ تورک دولتینی تشکیل ائدیر و بیر اپریایا چئوریلیر. ژوان ژوان­لار یا آکونلار و یاخود آوارلار آسیادان سورولوب اوروپایا گئتمه­یه مجبور قالیرلار. آوارلارلارین بوگون ده قافقازلاردا ساکین اولانلاری قالمادادیر. اونلار مسلمان اولاراق چچن­ و قالموقستاندا بیر میلیون جمعیتی احاطه ائدیر. آذربایجان جمهوروسوندا دا بوگون 50 مین­دن آرتیق آوارلار یاشاییرلار.

   آوارلار 517 ایلینده حکومتلری قورولور و 804 ایلینه قدر اوزانیر. اونلار مرکزی اوروپادا دا حکومت قورموشلار. 557 ایلینده قافقازدان قسطنطنه­یه گئدیب و بیزانس ایله ایلگی قورورلار. آوارلار 562 ایلینده قارا دنیز اوست­لرینه و دانوب چایی­نین گونئی بؤلومونو الده ائتدیلر و بالکانلارا داخیل اولدولار. بیزانس دولتی اونلاری باسقی آلتینا آلیب و آوارلارین قوزئی باتیا کؤچمه ­لرینه سبب اولور. آنجاق فرانک­لار دا اونلارین ایره­لی گئتمه­ لری­نین قارشینی آلیرلار.

   آوارلار تنگریسم – گؤگ تانری دینینه باغلی اولاراق ایکی دؤوره حکومت صاحیبی اولموشلار: بیرینجی دؤره 562 دن 602 ایلینه قدر و ایکینجی دؤوره 567 ده 804 ایلینه شامل اولور. عرب قایناقلاریندا آوارلاری صاحب السریر بیلیب و ساسانیلار کیمی تخت صاحبی اولموشلار. آوارلار بیر زمانلار دا داغلی قاراباغدا یاشامیشلار و شوشا اونلارین باشکندی اولموشدور.

   گؤگ تورک سولاله­سی بوتون آسیانی منچورودان توتوب خزر دنیزی­نین باتی­سینا قدر الده ائدیر و گئنیش بیر اؤلکه­ یه صاحاب دورور. بومین خان قدرتی اله گتیردیکده دولتینی گؤگ تورک آدلاییر، اؤزونو خاقان و اشینی ده خاتون آدلاییر. ایلک دفعه اولاراق تورک آدینا دولت قورماق، اونون سولاله­سینه عاییددیر. بومین خاقان­ین قارداشی ایستمی بیر یابغو کیمی امپریانین باتی بؤلگه­ لرینی دولاندیرماغا تکلیف آلیر. بومین اؤلدوکده ایستمی ­نین اوغلو تاردو ایش اوسته گلیر. اوست – اوسته گؤگ تورک خاقانلاری تدبیرلی و گوجلو اولاراق امپریانی گوجلندیریب و گئنیشلندیریرلر. گؤگ تورکلرین بو خاقانلاریندان آد چکمک اولار: قاراخان، موغان خاقان، تاسپار، آشبارا، باغاخان، توولا خاقان، سیه پی خاقان، چوولو خاقان، ایل خاقان و باشقالاری. آنجاق گؤگ تورک سولاله سی نین آلچاق اوجالیغی و ائنیش – یوققوشو اولموش، بیر زمانلار ان گوجلو بیر امپریا اولموش و گاهدان دا چین دولتینه یئنیلمیشدیر. آما ایکینجی دؤوره ده ایکی بؤیوک خاقان : بیلگه خاقان و گول تکین اؤزلریندن یادگار قویان آبیده­لرله تورک تاریخینی ایشیغا چیخارمیشلار. اونلارین بیر وزیری قوتلوق و بیری تونیوکوک اولموشدور. هر ایکیسی ده عقل و باجاریقدا مثل­سیز اولموشلار. تونیوکوک تورک دونیاسی­نین ایلک مورخی ساییلیر و اورخون – یئنی­سئی کتیبه ­لرینی او تیکدیرمیشدیر. بیلگه خاقان و گول تکین امریله اولورسا دا تونیوکوک بو آبیده ­لری تیکدیرمیش و تورک تاریخینی تثبیت ائتدیرمیشدیر. سئویندیریجی حالدیر کی بو ایل – 2020جی ایل یونسکو طرفیندن تونیوکوک ایلی آدلانمیش و اونون اوچون عزیزله­ مه مراسیمی کئچیریلیب و ایشلری آراشدیریلاجاقدیر.

   بیلدیگیمیز کیمی گؤگ تورک­لر آذربایجانا قدر اوزانیب و بورادا اؤز حاکیم­لرینی قویموشلار. اونلارین لیاقتلی نماینده ­لری آذربایجاندا خزرلر اولموشلار. خزرلر باشاریلار گؤسته ­ریب و یوزایللر بویو آذربایجاندا مدنیت اوجاقلاری­نین قورولماسینا یاردیمچی اولموشلار. خزرلر اوزون مدت آذربایجاندا حکومت سوروب و سونرالار اوروپایا کؤچمه­ مجبوریتینده قالیرلار. خزرلر ساسانیلارا قارشی بیزانس ایله ال بیر اولور. آگاپیوس­ون یازدیغینا گؤره، بیزانس امپراتورو هراکلیوس قوشونوندا 40 مین­دن آرتیق تورک خزرلردن وار-ایدی. هراکلیوس خزرلرین یاردیمی ایله خسرو پرویز ایله ساواشا دورور. آگاپیوس سوری مورخ اولاراق 941 ایلینده کتابینی یازمیش و خزرلرین آذربایجاندا اولدوقلارینی آچیقلاییر و هراکلیوس ایله ال بیرلیک­لریندن یازیر. ابن خردادا گؤره آذربایجان شهرلری­نین چوخو خزرلرین الینده اولموش؛ ابن فقیه اوچونجو هجری یوزایلینده گنجه، قره باغ و نخجوانی خزرلر یوردو تانیماقدادیر. ابن مسکویه تجارب الامم اثرینده 4جو یوزایلده آذربایجانین بوتونلوگونو تورک خالقلارین اولدوغونو دئییر. آگاپیوس 730 م ایلینین ساواشلاریندا خزر تورکلری آذربایجاندا جراح ابن عبدالله ایله ساواشینی یازیر و خزرلر آذربایجانی الده ائدیب و عربلرین قاچماسینی دا ایضاح ائدیر.

   ائرمنی مورخلریندن ماتئوس اودسا 1144م قبچاق تورکلرین نئچه مین ایل آذربایجاندا اولدوقلارینی یازیر و مسعودی ده بونا اشاره ائدیر. میکایل چمیچ "ائرمنستان تاریخی" کتابیندا خزرلری ساکالار ائولادی بیله­رک آذربایجان خالقینی و سلجوقلولاری دا همان سوی­دان اولدوقلارینی بیان ائدیر.

   تاسوفله ایران فارس یازارلاری چالیشیرلار خزرلردن پیس بیر منظره یارادیب و اونلارین یهودی اولدوقلارینی بؤیوده ­رک خزرلری اسلام پرچمی­نین یاییلماسی قارشیندا بیر مانعه اولدوغونو بؤیوتسونلر. دوغرودور خزرلرین خاقانلاری یهودی اولموشلار. جالب بوراسیدیر کی خزر خاقانلاری اوچ دین نماینده ­لرینی – اسلام، مسحیت و یهودیت – سارایینا چاغیریب و دینی مباحثه ­لرده اشتراک ائتدیک­لرینی ایسته ­ییر. عباسی خلافتی طرفیندن ده روحانی­­لر گلیب و بو مباحثه­ده اشتراک ائتمیشلر. تاریخی قایناقلار بو روحانی­لرین ده آدینی چکیرلر. آنجاق بو مباحثه ­لر دفعه ­لرله باش توتور و یهود دینی­نین نماینده ­سی باشقا دین­لرین نماینده ­لرینی دالدا قویور. بونا گؤره ده خزر خاقانی یهودی دینینی قبول ائدیر. آما بونونلا بئله تامام تاریخچی­لر یازیرلار کی  خزرلرین شهرلرینده هر اوچ دین آزادلیقلا تبلیغ اولونوردو و تاریخی یازیدیغینا گؤره مچید، کلیسا و کنیسه ­لر بیر – بیری­نین یانیندا قورولور تیکیلیردی و هر کس آزادلیقلا اؤز دینینده یاشاییردی. تاریخدن آلدیغیمیز معلومات گؤسته­ ریر کی خزرلرین باشکندی اولان ایتیل چایی­ نین یانیندا دربند شهرینده مچیدلرین مناره­سی باشقا معبدلردن اوجا اولموشدور.

   خزرلردن بیزه بؤیوک یادگارلار قالمیش، تاسوفله بیر سیرا ساوادسیز یازارلار یازیر کی خزرلردن تکجه بیر کلمه تورکو سؤز قالمیش و اودا "اوخویوروم" کلمه­ سی­دیر. بو بیر حالدادیر کی حتا بوگون خزرلرین الیازمالاری "نوم بیتیک" عنوانلی اثر الده­ دیر، ولی چون اونلار یهودی اولموشلار و بو کتاب یهودیت دوعالارینی یازمیش، اونا گؤره مسلمانلار طرفیندن قارشیلانمامیش و قیراقدا قالمیشدیر؛ بیر حالداکی دین باخیمیندان یوخ، بلکه دیل و ادبی باخیمیندان ده­یرلی بیر اثردیر. آنجاق هله بئله کتابلارین چوخلوغو شوبهه ­سیزدیر. بو باره­ده بو سطیرلرین یازاری طرفینده بیر کتاب منتشر اولموشدور.

   تاسوفله ایران فارس عالیم­لری حتا باشقا دیللردن ترجمه ائتدیکده کلمه ­لری عمدی اولاراق یانلیش ترجمه ائدیرلر مثلا چالیشیرلار خزرلری اسلاو تانیتدیرسینلار و اونلارین خاقانلارینی تزار آدیلا دیله چکسینلر و بیلمیرلر کی هله بو زمان روس دولتی یارانمامیش و تزار دا اولا بیلمزمیش.

 بولقارلار

   مورخلرین دئدیگینه گؤره بولقارلار خزرلرین دیلینده دانیشارمیشلار و تورک اولدوقلاری تامام مورخلر طرفیندن تایید اولموشدور. بولقارلار ایلک دفعه 350 ایل میلاددان اؤنجه تاریخده آدلاری چکیلیر و توپلولوقلار شکلینده تانینیرلار. آنجاق 681جی ایلده ایلک کؤچری دولتی تشکیل ائدیرلر. اونلارین یوردلاری بوگونکو تاتارستان اولموش و سونرالار آذربایجانا گلیرلر و یئنه توپلولوق شکلینده بورادا یاشاییرلار. بولقارلاری 6 و 7جی یوزایلده بؤیوک بیر مورخ­لری واردیر قاضی بردج آدیندا. قاضی مصطفا بردج عئیمی حالدا بلقارستاندا بیر بؤلگه نین حاکیمی اولموشدور. او، اؤز کتابیندا – بولغارستان تاریخی – بولقارلارین تاریخینی یازاراق چوخلو تورک دولت و خالقلارینا اشاره ائدیر و ایل به ایل آذربایجاندا اوز وئره ن اولایلاری آچیقلاییر. او گؤستهریر کی 680 ایللرینده بولقارلار آذربایجاندا اولموشلار و خزرلرله دوستلوق ائده ­رک قاراباغدا و گنجه­ ده یاشاییرمیشلار. قاضی بردج 1246جی ایلده وفات ائتمیش و بو اثردن آلدیغیمیز معلومات گؤسته­ ریر کی گنجه نظامی ایله گؤروشو اولموشدور. قاضی بردج بیر بولقار شاعیریندن دانیشیر میکاییل آدیندا کی بولقارلار آذربایجاندا اولدوقلاری زمان شان قیزی داستانی آدیندا یازمیشدیر. بو اثر بولقارلارین آذربایجاندا یاشادیقلاری زمانا عایید اولور و قاضی بردج بو اثری آذربایجان تورک اثری کیمی ده ده یرلندیریر. عئینی حالدا نظامینین خسرو و شیرین منظومه­سی ایله شان قیزی داستانی­نین آراسیندا قونو یاخینلیغینا دا اشاره ائدیر. بلکه ده نظامی بو اثردن ایلهام آلاراق یازمیشدیر. هابئله سانکی نظامی اؤز الیازمالاریندا قاضی بردجه وئرمیشدیر.

   اونوتمادان عرض ائدیم کی قاضی بردج اؤز یاشاییشیندان دا یازیر و آزان اوغلو اولموش و آرپات نوه­سی ساییلیر. بردج محمد گالی آدلی بیر عارفدن ده سؤز آپاریر کی هون کتابی آدلی بیر اثر یازمیش ، عئینی حالدا جلال الدین خوارزمشاهین کتابخاناسیندا کتابدار عنوانیندا ایشله ییرمیش. باشقا بیر شخص، قاضی بابا آدلی­دیر کی قاضی بردجین شاگیردی اولموش و بردجین اؤلوم تاریخینی (1246م) او یازمیشدیر. قاضی بردجین اثرینی رینولد کؤهلر آلمانجایا چئویرمیش و واسیلی رادلوف دا اوچ کتابدا قاضی بردجدن آد چکمیشدیر. چکیجی بیر نوکته ده بوگونکو نقده آدلانان شهرین آدینی دوزگون اولاراق سولدوز یازمیشدیر.

   قاضی بردج آذربایجاندا یاشایان تورک خزرلرین یوکسک سویه­ده کولتورلریندن دانیشیر و اونلاری آقاجری ده آدلاییر. بونا دلیل، اونلارین آغاجلیقلار – جنگل ده یاشادیقلارینا دا اشاره ائدیر. قاضی بردج آذربایجان اولایلارینی ایل به ایل یازیر و شهرلرینی ده تانیتدیرماغا چالیشیر. آنجاق بولغارلارا گلدیکده رهبرلرینی بالتاوار تانیتدیریر و دلیل ده بودور کی رهبرلری ساواش زمانی الده بالتا آلیرمیش. پرچم­لری­نین اوستونده ده اولدوز ایله بالتا شکیلی واریمیش. بالتاوار اؤنملی بیر لقب ساییلیر.

   بولقارلار اوروپایا گئده رک 885 میلادی دا خط­لرینی سیریلیک خطینه چئویریرلر. قاضی بردج اثریندن آلدیغیمیز معلومات بولقارلارین موسیقی آلت­لری ده اؤنملی­دیر. اونلار آدلاری بئله­دیر: کاوال (قاوال)، دودوک، کاباگیوا، گادولکا، توبان (طبیل) و . . . گؤروندویو کیمی آذربایجان موسیقی آلت لرینه یاخین آدلاری واردیر.

   تاسوفله ایران فارس یازارلاری چالیشیرلار بولقارلارین تورک اولمادیقلارینی اثبات ائتسینلر و تکجه نئچه سؤزجوک فارس دیلیندن اونلارین دیلینه داخیل اولدوغونو فارسلارلا بولغارلار آراسیندا ایلگی­لری قابارتسینلار. 1390جی ایلده بیر بولغارستانلی عالیم – ایوو پاتوف – 25 ایل زحمتدن سونرا بیر سؤزلوک: بلغاری – فارسی یازاراق ایراندا جمهوری اسلامی­نین ایل کتابی­نین اؤرولونو قازانیر. بو حرکتین برابرینده چوخلو تبلیغات ایره ­لی آپاریب و بلغارلارین تورک اولمادیقلاری و فارسلارا یاخین اولدوقلارینی اله آلیرلار. حتا محمد سجادیه – آدلیم فارس یازاری بلغارلارین آغ دریلی اولدوقلارینی اله آلاراق تورک اولمادیقلارینا بیر دلیل کیمی اورتایا آتیر. اونون اوزون مقاله­سی خواندنی درگیسی­نین 81 و 82 جی ساییلاریندا (1393) یاییلیر.

بلغارستان بوگون مدرن دولت صاحبی اولاراق ادبیاتی و بؤیوک تورک یازارلاری دونیا سویه سینده شهرتلی دیرلر. باشکندلری صوفیه بیر میلیون یاریم جمعیت و وارنا ایکینجی شهری اولاراق یاریم میلیونا یاخین جمعیتی واردیر. بلغارستانین عطری بوگون دونیادا معروفدور.

مجارلار

   ماجغارلار یا مجارلار دا تورک سویلو اولاراق آسیادان سیبری یولو ایله بوگونکو مجارستان آدلانان توپراقلارا کؤچموشلر و اورادا دولت قورموشلار. مجارلارین ایلک دولت­لری آرپاد طرفیندن قورولموش و آرپاد 895 ایلینده حکومت باشیندا دایانمیشدیر. سونرا اونون اوغلو ایشتون شاه اولاراق مسیحیت دینینی قبول ائتمیشدیر. مجارلارلا بولغارلار آراسیندا یاخینلیق و ایلگی اولموشدور. حتا دولت­لرینی بیر زماندا قورماغی باجارمیشلار و 1108جی ایلده مجار دولتی تشکیل تاپیر. یئددینجی امپراتور کنستانتین 905جی ایلده یازدیغی کتابدا De Administrando Imperia اثرینده مجارستانی تورک اؤلکه­ سی آدلاییر و اونون قونشولارینا دا اشاره ائیدر. او، مجارلاری پچنک­لردن اولدوغونو یازیر.

   مجارلار اوروپادا ژرمن­لرله توققوشوب و اونلاری سیناغا اوغرادیرلار. موغول زمانی موغوللارا یئنیلیب و 14جو عصرده عثمانلی شاهلارینا تابع اولورلار. بوندان سونرا دیللری و ادبیاتلاری دا زنگینله ­شیب و بوگون ادبیاتلاری دونیا سویه­ سینده تانینمیشدیر. تاسوفله بیزیم فارس وطنداشلاریمیز مجارلارا دا اویدورمالار و تحریف­لرله یاناشیرلار و مجارلاری تورکلردن اوزاق بیلدیکلرینی دیله گتیریب و گاهدان اؤزلریله علاقه­دار اولدوقلارینی ادعا ائدیرلر. او جمله­دن اعتماد درگیسی 1398جی ایلی اسفند آیی­نین بیرینده بیر مقاله یایاراق مجارلارلا توران سؤزونه قارشی مقاله­ ده یانلیش فیکیرلری یایماغا چالیشیر. بیلیرسینیز هر ایکی ایلدن بیر، مجارستاندا توران مراسیمی بیر فستیوال کیمی قورولور و دونیا تورکلری مجارستانا توپلانیب بیرلیکلرینی اوزه چیخاریرلار. بو تؤره­نده تامام تورک اؤلکه­ لری­نین نماینده لری اشتراک ائدیر. بو حرکت بیزیم فارس ایرانلی­لاریمیزا خوش گلمه­ییر و اونو اؤزلرینه قارشی بیلیرلر.

هر حالدا بوگون تورک مجارلار باشی اوجالیقلار مجارستاندا مدرن دولت­لرینی قوروب و تورک ادبیاتینی دونیا ادبیاتی­نین زیروه­ سینده ساخلایا بیلیرلر.

گلن هفته اسلام اؤنجه ­سی پروتو تورکلردن دانیشیغیمیز اولاجاق.