دیلیمیزین گؤزه للیک لری و اؤزه للیک لری – 20

م. کریمی

دانیشیق متنی

11/11/1400

دیلین گؤزه للیگی نی ساخلاماق اوچون اونون دوزگون یازماق لازیمدیر. نه گؤزل کی دیلیمیزین یازی قایدالارینی دوزگون اؤیره نیب و دیلیمیزی دوزگون یازاق.

هر دیل یازێیا گئچمک اوچون اؤزۆنه بیر خط، بیر الفبا سئچمه‌لیدیر. دیلین علمی قواعدی‌نین بیلمه‌سی و رعایت ائدیلمه‌سی نه قدر مهمدیرسه، خط و الفبانین دا قایدالارینی بیلمک و رعایت ائیله‌مک بیر او قدر اؤنملی­دیر.

کئچن هفته دیلیمیزی یازماق اوچون استفاده اولونان خط لر حاققیندا دانیشدیق. گؤردوک کی بیزیم آتا – بابالاریمیز 5500 ایل بوندان اؤنجه ده اله قلم آلیب و سؤزلری' href='/last-search/?q=لری'>لرینی یازماغا باشلامیشلار. چیوی خطینی سومرلر یاراتمیش و اونلارین دیلی ده بیزیم بوگونکو دیلیمیز کیمی التصاقی – اگلوتیناتیو اولموش. سومرلر دونیانین ایلک یازی – پوزوسونو اختراع ائتمیشلر و باشقا مدنیتلر ده اونلاردان استفاده ائتمیشلر. تورک مدنیتینده چیوی خطیندن سونرا دامغا خطی اورتایا گلیر. بو خط ایله بوگون الیمیزده بیرنئچه کتاب واردیر او جومله دن ایرک بیتیک کتابی دامغالار خطیله یازیلیب و بوگون بیزیم الیمیزه چاتیبدیر. بورادا سانکی چکیلن شکیللر سادالاشیب و یازی فورماسینا گتیریلمیشدیر. اوچونجو خط، تورکلر ایچینده گؤری تورک خطی و یا اورخون خطی آدلانیر. بو خطین تاریخی ان آزی 500 ایل بوندان اؤنجه یه گئدیب چاتیر و الده سندلر واردیر. کئچن هفته بو حاقدا دانیشدیق. آنجاق دؤردونجو خط ده اویغور خطی دیر. بو خط ایله بوللو – بوللو اثرلر، کتابلار موجوددور و بوگون ایراندا اولان کتابخانالاردا دا نمونه لرینی تاپماق اولار. مین ایلدن آرتیق تاریخی اولان بو خط، تورک حکومتلری طرفیندن حیمایه اولونوب و یوزلرجه کتاب یازیلیبدیر. قوتادغو بیلیک، عتبه الحقایق و باشقا اثرلریمیز بو خطیله موجوددورلار. چکیجی نوکته بوراسی دیر کی بو دؤرد خط، تورکلره عایددیر و اونلارین اختراع ائدنلری ده تورکلر اولموشلار. بیر سیرالار ادعا ائدیرلر کی بو خطلر مثلا رونیک و یا سریانی و یا سُغدی خطیندن آلینمادیر؛ بیر حالداکی بوگونه قدر بو ادعالارینا بیر شاهید گتیره بیلمه میشلر. بو خطلر تورکلرین اؤزلرینه عایید ساییلیر و تورک ملت لری بو خطلری اختراع ائده رک دیللری اوچون یارارلانمیشلار. او بیری طرفدن چوخ قدیم زمانلاردان، اسلام ظهوروندان سونرا، بؤیوک بیر جغرافیادا – چین دن توتوب کیچیک آسیایا قدر - عرب الفباسیله یازیلیب و بو اوزدن الیمیزده بیزه یول گؤسته­رن بؤیوک بیر میراث وار.  بو میراثی دوزگون اؤیره نیب و دوزگون ایشلتمه لی ییک. آنجاق دیلی دوزگون یازماق اوچون ده دیلی تماما دوزگون اؤیرنمک لازیمدیر. دیلی بیلمه دیگیمیز زامان، نئجه دوزگون یازا بیله ریک؟ بونو دا آرتیریم کی عرب الیفباسینی تورک دیلیله اویغونلاشدیرمادا بؤیوک تورک عالیملری چابالار گؤسترمیشلر، او جومله دن محمود کاشغری و علامه جاراله زمخشری نین چالیشمالاری قید ائتمه لی دیر.

آنجاق دیلچی لریمیزین ایشه آپاردیقلاری قایدا – قانونلاری، بیز ده یارارلانمالی ییق. هامی بیر خط و بیر قایدادا یازمالی ییق. دیلین قایدالارینی عالیم لر، دیلچی لر، دیلین اؤز ایچیندن چیخارمیشلار. گرامر ائشیکدن دیله تحمیل اولاماز. هر بیر دیلین اؤز روحو و اؤز باجاریغی واردیر. آیری دیلین گرامرینی بو دیل ایله اویغونلاشدیرماق ان یانلیش ایشلردن دیر. مثلا فارسجادا بیر زامانلار عربجه نین قایدالاری اساسیندا گرامر اؤیره دیدیلرو مکتبخانالاردا فارسیجانی و حتا تورکجه نی عرب دیلیله اؤیره دیردیلر. سئویندیریجی حالدیر کی ان اسکی زامانلاردان بیزیم دیلده قایدالار آراشدیریلیردی، نئچه – نئچه کتابلار بو ساحه ده یازیلیبدیر. آما بونو دا بیلمه لی ییک کی دیل زامانلا گلیشیر. اولغونلاشیر. ده ییشیلیر. بس بئله اولدوقدا، دیلین یازما قایدالاری دا زامانلا آیاقلاشمالی دیر.

یازی اصلینده بونون اوچوندور کی بیر دوشونجه نی باشقاسینا، باشقا نسل اوچون یازیب یادگار قویاق. بیزه یادگار قویموشلار، بیزه ده تکلیف دیر بو ایشه و بو یولا داوام ائده ک. البته دیلی دوزگون بیلن لر: ایلک باشدا او دیلین اوزمانلاری، دیلچی لری و سونرا ادیبلر، معلم لر بونو یازیب خالقیمیزا اؤیرتمه لی دیرلر.

کئچن هفته تورک یازیلارینی – خطلرینی تاریخ بویو تانیدیق. چیوی خطی، دامغا خطی، گؤی تورک و اویغو خطلری تورک دیلی نین اصیل خطلری اولموش، اونون یارادانلاری و یارارلانانلاری دا تورکلر اولموشلار. بو خطلریندن چوخلو یادگارلار، آبیده لر و گؤزل اثرلر بوگونوموزه گلیب – چاتیبدیر. بونلاری اؤیرنمه سک کئچه جه ییمیزدن خبرسیز قالاریق.

   البته هر دیل اوچون سئچیلن الفبادا بعضی نُقصانلار و یئترسیزلیکلر اوْلا بیلر؛ گینه اوْنلار اوچون ده علما و دیل‌بیلیمچیلر اجماعی ایله چاره یولو تاپیرلار. تاپیلان یوْل دا آنجاق و آنجاق همان الفبانین و قایدا‌لاری‌نین چرچیوه‌سینده ممکن اوْلا بیلر. یعنی اگر سئچیلن الفبادا هر هانکی بیر سس اوچونن حرف اولماسا، آیری الفبادان یاردیم آلماق علمی ایش دئییل. مثلا عرب الفباسیندا «گ، پ، ژ، چ» حرفلری یوخدۇر وحتی قدیم فارسجا و تورکجه متنلرده «گ» یئرینه «ک»، «چ» یئرینه «ج» یازیلیب. البته بو سؤز دوغرو ساییلا بیلمز. چون عرب الیفباسیندا پ و چ و گ یوخودو یازیلماییردی. یوخسا بو معنادا دئییلدیر کی تورک دیلینده پ و چ و گ یوخودو. آنجاق بو آخساقلیغی آرادان آپارانلار تاپیلیر. علما و دیل‌بیلیمچیلر همان الفبانین ایچیندن حرفلر سئچیپ اوْنلارا نقطه‌لر، آکسانلار و یا باشقا دیاکریتیک علامتلر آرتیراراق، الفبادا علمی اساسدا کیچیک دگیشمه‌لر آپاریب دیله ألوئریشلی و اۇیقونلوق یاراتمیشلار.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                

بوگون تورکیه و آذربایجان جمهوروسوندا (ö, ü, ı) و سایره کیمی حرفلردن یارارلانیب لاتین الفباسینی اؤز یازی دیللرینه اۇیقونلاشدیرمیشلار. یا فرانسیزجادا (à, â, æ, ç, é, è...) و آلمانجادا (ä, ö, ü) کیمی دیاکریتیک علائمی یازیلاریندا قبول ائیله‌میشلر.

ایران تورکلری ده حال حاضرده عرب الفباسیندا یازدیقلاری اوچون، دیل قاعده‌لریندن علاوه بو ألفبادا یازی قاعده‌لرینی ده دریندن آراشدێرێپ، اینجه‌له‌ییپ بیلمه‌لیدیرلر. البته کی هر دیلده اولدوغو کیمی بیزلرده ده بۇ مهم ایش دیل‌بیلیمچیلر طرفیندن اوْلمالی و توْپلومون اختیاریندا قوْیولمالی دیر. بو ساحه‌ده دکتر حمید نطقی ۱۳۵۸ گۆنش ایلینده «تورکی الفبامیزی» تنظیم و تصحیح ائتمیشلر. آما بو الیفبا وارلیق درگیسینده ایللر سوره سینده ایشلهدیلدیکده، اونون آخساقلیقلاری بللی اولدو. بو آخساقلیقلاری آرادان قالدیرماق اوچون 1382جی ایلده اورتوگرافی عنوانی آلتیندا اوتوروملار قورولدو و آذربایجان دیلچی لری، یازیچی لاری و شاعیرلری تهراندا توپلانیب و بیر سیرا قرارلاری امضالادیلار. بو قرارلار داوام تاپاراق، یئنه ده باشقا آخساقلیقلار اورتادا بللی اولدو و نهایت 1399جو ایلده یئنه بیر باشقا چالیشما یئرینه اوتوردو. بو چالیشمالاری سونوجوندا آذربایجان تورکجه سی نین یازی قایدالاری عنوانیندا کتاب حاضیرلاندی. بو کتابین اؤن سؤزونده بئله ایضاح وئریلیر: "یازی قایدالاری کتابی آذربایجانین مختلف شهرلرینده یاشایان یازی و کتاب ایله علاقه ده اولان شاعرلر، یازیچیلار، مطبوعاتچیلار، معلملر و ناشرلری طرفیندن درلنمیش و واحد بیر یازی قایدالارینا تابع اولماغا گؤسته ریشلری اولان بیر اثردیر".

بللی دیر کی بئله جالیشمالار داوام تاپاجاق، چونکی دیل جانلی بیر فنومن اولاراق، همیشه گلیشمه ده دیر و یازی قایدالاری دا اونونلا برابر گلیشمه سی لازیمدیر. هر حالدا بو قایدالارین باشیندا سسلی حرفلر دایانیر. سسلی حرفلر بیزیم دیلیمیزده تمامیله یازیلمالی دیر. دیلیمیزین گؤزه للیگینی گؤسترمک اوچون یازیمیزی – خطیمیزین دوزگون یارارلانماسی گرکدیر. اؤته ری صورتده بونلارا باخالیم:[1]

۲. تورکی الفبا

هر دیل سسلی و سسسیز حرفلردن اولوشار. بیزیم دیلده ۹ سسلی حرف وار کی دیلیمیزین اؤزللیگی ده ساییلیر. آنجاق عرب الفباسیندا بۇ سسلرین بیر نئچه‌سی اوچون حرف یوْخدور. بو اۆزدن ده دانیشیق دیلیمیزه سئچدیییمیز خط، یا الفبادا کیچیک آرتیرمالار ایله دیلین اؤیرتیمی، یازماسی و اوخوماسی راحتلیقلا ممکن اوْلا بیلیر.

۲.۱. تورکجه‌ده سسلی حرفلر (مثاللار ایله) بونلاردان عبارتدیر:

۱- آ ، ‍ـا ، ا (Aa)

آ: آت، آی، آچار، آدلار، آلما، آداقلانماق.

ـا: آنا، بال، باغ، یاز، ساپ، قاوال، قاچماق، سارالماق.

ا: داش، داغ، دام، بادام، باقلاوا، باراما.

۲- اَ (أ) ، ــَـ ، ـه ، ه (Ee)

اَ (أ): اَل، ألَك، أتَك، اَمَک، أردَملی، الجک.

ــَـ : بَزَك، سَرین، دَرین، گَلین، گَلمَک، گَرَك.

ـه: ننه، شَپه، سَله، گئجه، سیله‌جک، گله‌جک.

ه: پَرده، نَرده، دَوه، پنجره، ائوده.

۳- ائـ ، ئـ ، ـئـ ، ــِـ ، اِ (Éé)

ائـ : ائو، ائل، ائشیک، ائتمک، ائلناز، ائشیتمک.

ئـ : دئمک، وئرمک، دئیینمک، دئشیک.

ـئـ : یئمک، گئجه، گئچی، سئچمک، سئومک.

۴- ایـ ، یـ ، ـیـ ، ـی (İi)

ایـ : ایپ، ایت، اینَك، ایپَك، ایستی، ایچمَك،

یـ : دیل، دیز، دیش، گیریش.

ـیـ : سیلمک، بیلمک، پیشیک، پیشیرمک.

ـی: ایکی، ایتی، دیلی، بیلگی.

ی: بیری، یئری، دَری.    

۵- اێ‍ ، ێـ ، ـێـ ، ـێ ، ێ (Iı)

اێـ : اێشێق، اێرماق، اێلێق، اێلغێم، اێراق، اێسلانمێش.

ێـ : دێرناق، زێغ، بارێش، آیرێلماق.

ـێـ : قێز، بالێق، آسێلماق، تاخێل، یانێقلێ، تانێماق.

ـێ: قاپێ، باللێ، آسێلێ.

ێ: آرێ، یارێ، قارێ، یازێ، سارێ.

۶- اوْ ، ـوْ ، وْ (Oo)

اوْ: اوْخ، اوْد، اوْلماق، اوْرمان، اوْرتا، اوْغلان.

ـوْ: یوْل، قوْل، توْپ، بوْل، سوْلماق، قوْنماق.

وْ: دوْلما، دوْلۇ، دوْغرۇ.

۷- اؤ ، ـؤ ، ؤ (Öö)

اؤ: اؤپمک، اؤردک، اؤز، اؤرتۆک.

ـؤ: گؤز، گؤزَل، گؤل، سؤز، گؤرمک، بؤلمک.

ؤ: دؤزمک، دؤزۆم، دؤڲۆش، دؤنمک.

۸- اۇ ، ـۇ ، ۇ (Uu)

اۇ: اۇلدۇز، اۇشاق، اۇتانماق، اۇتماق، اۇجۇز، اۇزۇن.

ـۇ: سۇ، بۇ، قۇش، دۇزلۇ، یۇمۇرتا، یۇرد.

ۇ: دۇز، دۇرماق.  

۹- اۆ ، ـۆ ، ۆ (Üü)

اۆ: اۆزۆک، اۆشۆمک، اۆز، اۆزۆم، اۆزمک، اۆرَک.

ـۆ: گۆلمک، سۆرمک، گۆل، بۆرۆمک، گۆندۆز، گۆنَش. 

ۆ: دۆز، دۆزمک، زۆیۆمک، دۆشمک.

بورادا گؤردویونوز کیمی، بیزین جیب تلفونلاریمیز و بیلگی سایار دستگاهلاریمیزدا اولان فونتلار، بو یازیلاری گؤسترمک اوچون یئترلی دئییلدیرلر. بو آخساقلیغی آرادان قالدیرماق اوچون، بیلگی سایاردا اوزمان اولان دوستلاریمیز قوللارینی چیرمالاییب و بو یئترسیزلیگی آرادان قالدیرماغا چالیشمالی دیرلار. بو فونتلارین فورمالاری نه قدر گؤزل و گؤز اوخشاییجی اولدوغو، اوخوجونو دالیجا چکه بیلر. یوخسا کتابین اوخوماسی دا اوره یه یاتماییب و اوخوجونون گؤزلرینی ده آغریدابیلر.

آنجاق بورادا باشقا بیر حرفلردن ده دانیشماق لازیمدیر کی عربجه و فارسیجادا یئری بوشدور: "ی" سسی و "واو" سسی. و فارسیجادا سسله نیرسه ده یازیسی عینا همان او سسیله بیردیر. "ی" مثلا یار، همان ای کیمی یازیلیر. بیزده – تورکجه میزده فرقلی اولمالی دیر: وار. باخین "امیدوار" – باشدان باشا تورکجه دیر. هم اکی و هم کؤکو.

تورکجه سؤزجوکلرین یازماسیندا دیلیمیزین سس اویغونلوغونو رعایت ائتسک، تامام چتینلیکلر – داها دوزگون دئسم اساس چتینلیکلر حل اولونور. عزیزلریم هر بیر سؤزجوکده اولان سسلی حرفلر یا اینجه دیر یا قالین. عینی حالدا اونا یاپیشان اک لر ده اونونلا اویغون اولمالی دیر یانی قالین سسیلی کلمه لره قالین اک لر یاپیشار و اینجه سسلی کلمه لره اینجه اکلر. تامام. بونو رعایت ائذرسک دیلیمیزین یوزه سکسنی حل اولور.

بیری ده دوز و یووارلاق سسلردیر.

گلمه سؤزجوکلری نئجه یازمالی ییق؟

بیزه دستور وئریرلر تورکجه یازیلان کتابلارینیزدا فارسیجادان و عربجه ده گلمه سؤزجوکلری عینی صورتده – یعنی فارسیجادا و عربجه ده نئجه یازیلیرسا، سیز ده اوجور ده یازین. بونو قبول ائدیرسک، بیزیم بیر سیرا دیل قایدالاریمیز پوزولار. چونکی دیلیمیزه داخیل اولان کلمه لر بیزیم دیلیمیزله اویغونلاشیر. مثلا بهار یا نهار کلمه سی بیزیم دیلیمیزین قایدالارینا اویغونلاشاراق باهار و ناهار دئییلیر. اصلینده خالقیمیز دوزگون استفاده ائدیر. و بئله ده اولمالی دیر. آما تاسف لر اولسون کی بونا اجازه وئریلمیر. یانی کتابلاریمیزدا بئله یازاندا او کتابا مجوز وئرمه ییرلر. بس یازارلاریمیز زور آلتیندا قالیرلار. جالب بورادادیر کی بیر شاعیر شعرینده وزن و آهنگه اویغون اولاراق کلمه لری ایشله دیر مثلا شعرده دئییر عؤمور – ایندی بونو مجوز اوچون گرکدیر عمر یازسین. بو زامان شعرین وزنی، بحری تمامیله پوزولور. آما بونو کیمه قاندیران؟ دوشونمور کی. تکجه سؤزو بودور کی گرک فارسیجا و عربجه دوزگون استفاده اولونا. بو البته دیلیمیزین گوجونو گؤسته ریر. یانی هر کلمه اؤز باشینالیق ائده بیلمه ییر. دیلیمیزه گلیرسه ادب – ارکانی ساخلامالی دیر. دیلیمیزین پالتارینی گئیمه لی دیر.

او بیری طرفدن، بیز بونو سورمالی ییق: اگر باشقا دیلدن گلمه سؤزجوکلری عینا اصلینده اولدوغو کیمی یازماغا گرکدیر، بس بیزیم دیلیمیزدن گلن کلمه لری ده سیز دوزگون یازمالی سینیز. گرک قاشق یئرینه قاشیق یازاسینیز! کمک یئزینه دوزگون اولاراق کؤمک یازاسینیز. سیز بیزیم دیله حؤرمتسیزلیک ائدیرسینیز. بیزیم دیلده قانونسوزلوغا یئر آچیرسینیز. بونو کیمه دئین؟ ائشیدن قولاق – دوشونن بئیین هانی؟

عرب الیفباسیلا یازی قایدالاریمیز واردیر. بو قایدالاری محمود کاشغری، جاراله زمخشری، جمال الدین ابن مهنا یازیب و زامان گلدیکجه تکمیلله شیبدیر. آنجاق 1357جی ایلدن سونرا پروفسور دوکتور حمید نطقی بو یولدا چالیشمالار آپاریب و یوللار گؤسترمیشدیر. آما بوگون بونلاردان دا کئچمیشیک. نطقی جنابلاری نین یازی قایدالاریندا دیلیمیزین بیرچوخ کلمه لری نین تورکجه اولدوغو ایتیب – باتیردی. مثلا داها چوخلاری بئله فیکر ائدیردیلر کی مثلا طوطی، صابون فارسیجادیر؛ بیر حالداکی بونلار تورکجه کلمه لریدی کی اونلاردا اولان قالین سسلی حرفلر اوچون ط و ص حرفلرینده استفاده اولونوردو. بونا گؤره بوگون یازی قایدالاریمیز داها کامیللشمک اوچون آددیملار گؤتورمه لی اولوروق. بونا گؤره 138جی ایلده اورتوگرافی آدلاناراق ایکی دؤنه ییغینجاقلار قورولدو. باشدا دوکتور هیئت دایاناراق بیر چوخلو یازیچیلار، سؤزلوک یازان عالیم لریمیز، درگی مودیرلری، شاعیر و یازارلاریمیز توپلاندیلار و بیر قرارلاشیب قرار صادر ائتدیلر. بو قرارلار اساسیندا ایللر کئچدی و یئنه ده یئترسیز اولدوغو بللندی. آنجاق 1399جو ایلده یئنه بیر چالیشمالار باشلاندی و جمعی فیکیر اساسیندا یازی قایدالاری اوزه چیخدی. بو قایدالار دا بیر کتاب کیمی یاییلدی. بونون یازارلاری بیر توپلوم اولدو.

هر حالدا دوستلار، بو معروضه ده قالمیشیق، آنجاق ساکیت اوتورابیلمه­ریک. گرکدیر اؤزوموزو وفق وئرک. البته نئچه طرفلی ایشله مه لی ییک. بیر طرفدن لاتین الیفباسیندا جان آتیریق و گرکدیر دولتی قانع ائده ک و او بیری طرفدن دالا قالماسین دئیه رک عرب الیفباسینی دا دوزگون قایدالارلا ایشله دک. یوخسا ادبیاتدا گئری قالاریق.

البته فارس وطنداشلاریمیز دا بو آخساقلیقلاری دوشونمورلر. و یا داها دوغروسونو دئسک "جهل مرکب" ده قالماغی داها چوخ سئویرلر. قوی قالسینلار. بوگون املا و دیکته عنوانیندا بیر ایش یوخدور. آما فارسلاردا عؤمور بویو دیکته یازماق بو چتین لیکلردن بیری دیر. آخی هاردا املا بیلمکدن بیری ایش تاپیر و چؤرک چیخاریر؟ آما بیزیم اوشاقلاری اذیت و آزار وئرمک اوچون سوم ابتدایی دان باشلاییب گلستان و کلیله دمنه دن دیکته دئییرلر. تاسوف یئری بوراسی دیر کی بؤیویندن سونرا هئچ بیر زامان رغبت گؤسترمیر بیر ده کلیله و دمنه کتابینی اله آلسین!؟

آنادیلی کتابی حاققیندا

بو کتاب استاندار، مدیران کل ارشاد، آموزش و پرورش، مندیر کل اجتماعی، سیاسی، اقوام و . . .  استانداری، کتاب وزارتخانه ارشاداین مجوزینی آلیب، آموزش و پرورش مودیرکلونون امضاسی وار، و حتا اطلاعات طرفیندن آراشدیریلیب و سازمان اقوام دا تائید ائدیب. آما آذری ها کیمی بیر کؤکسوز کؤتوک اونو قارالاماق ایسته میش، فارس فرهنگستانیندا آراشدیریلیب و اونا دیاکریتیک حرفلرین یازیشی ایراد توتولوب. ائله ساوادسیز آداملار بونا نظر وئرمیشلر کی پیشمیش تویوغون گرلمه یی گلیر. او جومله دن همان دیاکریتیک حرفلر و . . .

آما آذری ها قوروپو اونا تهمت لر یاخمیش، او جومله دن پیشه وری دولتی نین ملی سرودو واردیر؟! هانی بو سرود؟ بو ساوادسیز گؤبه لک لر حتا بیر نمونه ده وئره بیلمزلر و ساوادسیز آداملاری آلدادا بیلرلر والسلام، یوخسا سهروردی، ابوریحان و ابن سینا کیمی عالیملرین تورک اولدوغونو کیم داهییا بیلر؟ بیزیم آغزیمیزی باغلاییب و تامام رسانه لر سیزین الینیزده دیر. گلین بونلاری آچیقلایین! تورک کلمه لرین ساییسینی دا آختاریب ساییبلار و 17 دفعه تورک کلمه سی نین ایشلنمه سی بو کتابین خطالاریندان سایمیشلار، عجبا بس فارس کلمه سی نین ساییسینی دا گؤرون. آنجاق تورک آدینا حساسیتلری واردیر. اونا گؤره اوجا سسله دئییر: هارای، هارای، من تورکم. دوغرودان دا بو حساسیت لری سیزلر میدانا آتمیشسینیز. ایندی ده 40 میلیون آذربایجان خالقینی آذری آدلاندیریرسینیز. هانسی آذری؟ تاریخ بیر نفر ده اؤزونو آذری سایماییب، آما آذربایجانلی اولدوغونو بویورسانیز فخریله بیز آذربایجان تورکلری اولدوغوموزو اوجا سسله سسله ییریک.

اوتانماز یانا دئییرلر آموزش و پرورش بونو تائید ائتمه میش، بس بو جلسه لرده اولان امضالار نه معنا وئریر؟ حتا اوستاندا قبول اولاندان سونرا وزارتخانایا گؤنده ریلیب. قبول ائتمه سئیدیلر گؤندرمزدیلر و یا ان آزی اؤز نظرلرینی و مخالفت لرینی بیلدیرردیلر. بس نییه سسلری چیخماییر؟ بو کتاب تاریخیمیزده – خالقیمیزین چاباسینا بیر نمونه اولاراق قالیر و قالاجاق. گلن نسیللر قضاوت ائده جکلر. البته بو قضاوت گلن نسیللره ده قالمایاجاق؛ چونکی بوگون ملتیمیزین اساس ایسته یی ائله آنادیلیمیزین رسمیت تاپماسی دیر.  

[1] بورادا، سانجاق درگیسینده یازیلان متنلردن و مثاللاردان استفاده ائدیلیر. نه گؤزل اولاردی کی دوستلار آدینی چکدیگیم کتابی الده ائدیب و اونو اوخویوب، قایدالارینی بوتونلوکله رعایت ائده لر.