«چاغداش ادبياتيميز» كتابيندان سئچيلن آغیر بیر حصّه، بؤيوك شاعريميز، مقاومت شعريميزين سارسليماز تمثيلچيسي حبيب ساهره باغلانميشدير. شُبههسيز حبيب ساهر بيزيم چاغداش شعريميزه ان ائتكيلي ايز قويان؛ چاغداش شعري، كلاسيك و باغلي فكرلي شعردن آييران شاعردير. آنجاق نه يازيقكي خالقيميزین طالعيكيمي، اونون شرفلي آدي هميشه دالدادا قاليب و اؤز دهيري بيلهسينه وئريلمهييبدير. عؤمور بويو ادبياتيميزا اورهيي يانان، اوندا يئني جيغيرلار چكمهيه جان آتان، خالقينا بير دهيرلي اثر تقديم ائتمهيه چاليشان، خلقيميزده يئني روح يارادان، ايگيرمينجي يوزايلين رئاليست شاعري حبيب ساهر اوچون هله ده دهيري قدر مقاله يازيلماييب، اثرلري آراشديريلماييب و نهايتده تانينماييبدير. بيزيم آناديليميزده مكتب- مدرسه اولماديغي اوچون، شاعرلريميز و اونلارين درين فكر دونيالاري دا تانينماميش و بوبشريتين دوشونجه خزانهلري بشريتدن آلینميشدير. بوگون گؤرکملي و پارلاق شخصيتلريميزي گنج نسيللره تانيتديرماق، اونلارين اؤلمز اثرلريني يئني نسيللره چاتديرماق ان بؤيوك وظيفهميزدير. چاغداش شعريميزده حبيب ساهر هاردا دايانميش؟
مشروطيت انقلابيندان باشلاميش چاغداش اديباتيميز چوخ دهيرلي، زنگين و گئنيش موضوعلاري احتوا ائدهرك مختلف فكرلر، استعدادلارو دوشونجهلرين اورتايا گلمهسيله برابردير. بوادبيات ملانصرالدين يازيچيلاريندان باشلاياراق شعري خوليا دنياسيندان آشاغي چكيب خالق ايچينه گتيرميشدير و سياسي- اجتماعي حركتلره قاباقجيل رولونو اويناميش، مختلف ساحهلرده فعالجاسينا اشتراك ائتميش، بوتون ائنيش- يوققوشويلا، گاهدان يوخاري قالخيب، گاهدان سسسيز ياتيب و نهايتده اؤز ملي- تاريخي وظيفهسيني اؤدهميشدير. اونوندا تاريخي، خالقيميزين تاريخي و آلين يازيسييلا باغلي اولموش، خالقيميزلا باشيني قالديرميش، خالقيميزلا سيناق گؤرموش، انكشافينين قارشي آلينميش، ياساق اولموش، آمما يئنه ده شعريميز سينهلرده، سينهدهن سينهيه كؤچموش و بوگونه قدر ديري قالميشدير. سينهلرده گووموش اولان بوشعرلرده هاميسي اورهكلردن اييسي آلاراق مقدس بيرشعرلره چؤنموش و بوگون ظاهره چيخماق امكاني تاپديقدا اونون نه قدر زنگين اولدوغو، نه قدر مقدس اولدوغو بللي اولور.
چاغداش شعريميزين بينؤرهسيني سعيد سلماسي، جعفر خامنهای، تقي رفعت قويموشلار. بونلار تكجه آذربايجاندا اثر ياراتماميش، بلكه بوتون ايران ادبياتيني، هابئله فارسي شعرينين قورو اركانلاريني سينديرميشلار.
حبيب ساهر اوشاعرلردنديركي چاغداش شعرين ايلك آدديملاريندان باشلاياراق، انقلابدان سونرايا قدر- سكوتا دالميش ايللره قدر- شعريميزين تاريخيني اؤزونده ساخلاميش، اونون گون به گون تاريخينده- حركتينده اثر بوراخميش، اونونلا نفس چكميش، ائنيش- يوققوشونا ايز باسميشدير.
حبيب ساهر ياريم عصردن آرتيق يازيب- ياراتميش، شعرله ياشاميش، شعرله اورهيي دؤيونموش، شعرله مبارزهيه قالخميش، شعرله سكوتا دالميشدير.70 ايل شعريميزه باشچيليق ائتميش، گؤزهل نمونهلر ياراتميش و زاماندان- مكاندان يوخاري اولان شعري، عيني حالدا زمانهنين دردلريني سؤيلهميش، يوردوموزون قانلي حسرتي، نيسگيللي دورومونو ترنم ائتميش و نهايت ياريم عصر شعريميزين بوتون بشريّته، دنيايا نه سؤزو اولدوغونو، بيان ائتميشدير. حبيب ساهرين ياشاييشي
حبيب ساهر هله دنيايا گلمهميشدير كه اونون بؤيوك باباسي بوتون عائلهسيله برابر ميانانين «ترك» كنديندن كؤچوب تبريزين سرخاب محلهسينده يورد سالير. حبيب 1282جي گونش ايلينده ياز آيلاريندا همين محلهده آنادان اولور.آنجاق اوشاقليغيني چتينليكلرله كئچيرير. هله اوشاق ايكن يئتيم قالير و آتاسي تبريزين قانلي بلوالارينين بيرينده اؤلدورولور و بالاجا حبيب عائلهسيله برابر چتين بير ياشاييشا اوغراييب، پيس گونلر، فقيرانه بير زندگانليق كئچريرلر. حبيب ساهر اؤزو بئله يازير:
«5 ياشيما چاتديم، كنديميزده فيرتانا قؤپدو و آتام بير پاييز گئجهسي قوناق گئتدي، بير داها گئتدي دؤنمهدي، يئتيم قالديق ... آلتيميزا كهنه كئچه سالديق، آجليق گؤردوك، كورلوق چكديك، بؤيودوك ...»[1]
حبيب ساهر چوخ كيچيك ياشلاريندان، مدرسه و مكتب ياشينا چاتماميشدان باجيسي ايله مكتبخانايا گئتميش و بير «ماللا باجي» يانيندا «سردابا» مكتبخاناسيندا اوخوماغا باشلایير. بوزامان 4 ياشي واريدي..
6 ياشينا چاتاركن اؤگئي قارداشی ايله «سيدحمزه» و سونرا «حيدر تكيهسي»، مكتب خانالاريندا اوخوماغا داوام وئرير. چوخ كئچمهدن يئني اوصول ايله اداره اولونان مدرسهلرينده درس اوخويور و سونرا دا مدرسه محمديهده درسيني سونا چاتديرير. بورادا مدرسه مديري اولان مرحوم اميرخيزي، ساهر اوستونده حسابلار آچميش، اونون گلميشهسينه چالیشميشدير. حبيب 1304 اينجي گونش ايلينده ديپلومونو آلير. سونرا فرانسيز ديليني اؤيرهنمهيه علاقه گؤسترديكده، اوج ايل كاتوليكلر مدرسهسينده فرانسيز ديليني اؤيره نير.
حبيب ساهرين شخصيتي تكوين تاپمادا همين محمديه مدرسهسي چوخ ائتكيلي اولموش، چونكي بوردادا آذربايجان بؤيوك انقلابچي و تجددخواه معلمي، يئني شعرين اوصوللاريني اؤيرهديردي. آذربايجان خلقينين بؤيوك و مبارز عاليمي شيخ محمد خيابانينين معاوني، اونون انقلابچي درگيسيني چيخاردان بؤيوك يازيچي، تنقيدچي «ميرزا تقي خان رفعت» حبيب ساهره معلمليك ائدير. او فرانسيزديلينين معلمي ايدي. او تكجه فرانسيز ديليني اؤيرهتمير، بلكه دونيانين ادبي حركتلريني و بو حركتلرين گئديش يوللاريني گنج ساهره اؤيرهدير و ساهر، معلمينين واسطهسيله توركيهده ياييلان «ثروت فنون»، «ادبيات جديده» و «رسيمليآي» كيمي ادبي- اجتماعي درگيلرله تانيش اولور و بونلاري درين بير علاقه ايله اوخويور و دوشونور. بو درگيلرده توركيهنين آدليم شاعرلري توفيق فيكرت و جلال ساهرين شعرلري گئديردي.[2] بونلارين شعرلرينده يئني بير جيغير تاپماغا نايل اولور، اؤزهلليكله جلال ساهرين فكر دنياسي، ياراد يجيليق فضاسي، يئني مضمونلو و فورمالي شعرلري، حبيبي داهادا اؤزونه چكير و حبيب، جلال ساهرين آديني اؤزونه تخلص سئچهرك اؤزونو «حبيب ساهر» آدلانديرير[3]. حبيب بو ساحه ده اؤزو بئله يازير: «من جلال ساهرين شعرلريني خيالانگيز، خوش آهنگ اولدوغونا گؤره چوخ بگنرديم.من اونون معنوي تاًثيريني ياددان چيخارتماديم دئيه «ساهر»ي اؤزومه سوي آدي سئچديم.»[4]
حبيب اوشاقليقيندان شعر يازماغا اوزگتيرميش، ايلك دفعهلر فرانسيزجادان فارسجايا قیسسا شعرلر چئويرميش و اؤزو دئميشكن، ايلك شعريني فارسي اولاراق شيخ محمد خيابانينين اؤلومونه حصر ائدهرك بير مرثيه قوشموشدور و اورادا مخبرالسلطنهني نفرين ائتميشدير.[5]
ساهر، ديپلومو آلاراق داها كاتوليكلر مدرسهسيني باشا يئتيرمير، ياشاييش زوروندا قالاراق چؤرهك قازانماق اوچون فرهنگ ادارهسينده معلم يازيلير .كوردوستانا گؤندهريلير. اوردادا چوخ آز بير زاماندا كورد خالقي طرفيندن قارشيلانير و اونو «كاك ميرزا» آدلاياراق ائولرينه چاغيريرلار.[6] نئچه ايل كئچمهميشدن تبريزه دؤنور و 1306 ايلينده عالي تحصيل آلماق اوچون استانبولا گئتمهيه قرارلاشير.[7] بو دؤنه باكي- تفليس- باتوم يولو ايله استانبولا گئدير و اورادا بیلیم یوردونا داخل اولماغا چالشير. ساهر ايكي ايل استانبولدا «دبستان ايرانيان» آدلي مدرسهده فارسي ديليني درس دئيير.[8] 1309جي ايلينده استانبول بیلیم یوردوندا جغرافيا علملر بؤلومونه قبول اولوب و 1312 ايلينده ليسانس آلاراق علمي فعاليته باشلايير[9]. همان چاغلاردا ليسانس تئزين حاضرلايير. بونون عنواني ايران آذربايجانينين طبيعي جغرافياسي اولموش و دانشکده طرفيندن نشر اولونور.
ساهر استانبولدا ياشاديغي چاغلاردا ادبي فعاليتي اولماميش، آنجاق درسی مطالعهيه باش قاتاراق توركيه ادبياتيني دريندن دوشونور و فرانسيز ادبياتينين گؤركملي اثرلريله تانيش اولور. نهايت 7 ايلدن سونرا ايرانا قاييتما فكرينه دوشور. آما تفليس و باكي يولو ايله فرانسايا گئدير. بير آي اورادا قالاراق باكييا دؤنور و اورادان بندر انزلي و تهرانا گئدير.
ساهر تهراندا ياشاماغا چارهسيز قالير، معارف ادارهسينده معلمليق وظيفهسينده استخدام اولاراق ايلك دفعه زنجانا گؤندهريلير. زنجاندا جغرافيا معلمي اولاراق مدرسهلرده درس دئيير. همين زمانلاردا «جغرافياي خمسه»[10] آدلي كتابي يازير و مكافاتا لايق گؤرونور. حبيب ساهر زنگاندا اوشاقلارا اؤز آنا ديللرينده درس وئرمهگه باشلايير، شبهه يوخدور كي بو ايش بير سيرا يئرلي محافظهكارلار طرفيندن و بير سيرا غير زنگانليلار طرفيندن بگهنيلمير و عالم اوچون تهلكهلر يارادير. اداره طرفيندن مختلف نامهلر گلهرك ساهر تهديد اولونور. ساهر بونلارا محل قويماديغيندان اؤز ايشينه داوام وئرير، آنجاق اونو يئنه بورادان اوزاقلاشديرماغا و مازندرانا گؤندهرمك قرارينا گليرلر. ساهر مازندرانا گئدير، اورادا آنا ديلينه حسرتقالير و بير طرفدنده مالارييا خستهليگينه دوچار اولاراق يورقان- دوشهگه دوشور و چوخ كئچمهدن تهرانا دؤنور. تهراندا قالماغي قويماييرلار. اونو قزوينه گؤندهريرلر. قزويندن سونرا تبريزه گؤنده ريلير.
تبريزده حبيب ساهر ادبي فعاليتيني معلمليكله برابر داوام ائتديرير. بوزامان تبريزده نظام، فردوسي و باشقا دبيرستانلاردا درس دئيير و هاميدان آرتيق ادبي فعاليتي چيچكلهنير و 1325جي ايله قدر تبريزده يازير- يارادير. ملي حكومت آذربايجاندا حُكم سورهن ايل شاعريميز اوچون ان بارلي بير ايل اولدو. اونون شعرلري دال بادال آنا ديليميزده چيخان درگيلر و عزئتهلري بزهدي و ساهرين شعرلري بوللو- بوللو ماراقليلارين الينه چاتدي. آذربايجان، آزاد ملت، يئني شرق، شفق، وطن يولو و آيري- آيري درگيلر ادبي- اجتماعي موضوعلارا عايد شعرلري دؤنه- دؤنه چاپ ائديرديلر. ساهرين يئني- يئني شعرلري بو درگيلرين صحيفهلرين بزهييردي و اؤزو اوچون اوخوجولارين رغبتيني، هابئله درين حؤرمه تيني قازانيردي. ساهرين بیر ايل عرضينده ادبي فعاليتي او قدهر گئينش، او قدر گوجلو اولوركي دئمك شاعيرين اصيل ياراديجيليغي همين ايلده اولموشدور. بو زمان ياراتماقلا برابر چوخلو تورك و آذربايجان شاعرلرله تانيش اولور، اونلارين ياراديجيليقلارينا ياخينلاشير، اونلاردان الهام آلاراق، شعر دنياسيني آدديملايير. ساهر بو ايللرده آنا ديليندهن آيري، فارسجا شعرلرده يازيب- يارادير. همين زاماندا «افسانة شب»، و «سايهها»، «شقايق» عنوانلي شعر دفترلريني ميدانا چيخارير.[11] آمما بو ايللر چوخ سورمهيير. ارتجاع قوهلري و شاه رژيمينين استبداد قوهلري تبريزه يورويوب، بوتون آزادليق سنگرلرين سينديريرلار. خلقي باسيب- ازيرلر، چوخلاري اعدام اولاراق، بير چوخودا سورگون اولونور. حبيب ساهر ده نصيبسيز قالمايير. اونو دا مدرسهدن و تبريزدن قووورلار. حبيب ساهر يازديغي خاطرهلرينده بو حركتلره ياناشيب و اؤز گؤروشلريني بوساحهده يازيبدير.[12] ساهر بو دؤنه اردبيله دؤنور، اورادا معلمليك ائدير، صفويه مدرسهسينده گؤز آلتيندا اولاراق چاليشماقدان دايانمير. «اشعار جديد» عنوانلي شعر دفتريني- فارسجا اولدوغونا باخماراق نشر ائديركي[13] دوغروداندا فارس شعرينده بؤيوك بير يئني ليكلره يول آچميشدير (1327). ساهر اوچ ايل اردبيلده ياشايير.
اردبيلدن سونرا گؤندهريلن شهر، قزويندير. ساهر 13 ايل ده قزوينده قالماغا مجبور قالميش، آمما يازيب- ياراتماقدان چكينمهميشدير. بو زامان خوشهها، كؤشن، ليريك شعرلر، اساطير و اشعار برگزيده كتابلاريني نشر ائدير[14] و ايرانين شعر دنياسيندا اؤرونه يئر آچير. البتده او بوغونتولو زاماندا فارسجا شعرين دنياسي باغلي ايدي، داها آذربايجان شعرينين دنياسي نئجه اولا بيلردي هر اوخوجو اؤزو آنلايا بيلر.
ساهر 1343ده تهرانا دؤنور. داها تقاعد اولموشدور. بوزاماندان عمرونون سونونا قدر تهراندا ياشيير. بوزامان يئنهده چوخلو كتابلار چاپا تاپشيرير. او جملهدن كتاب شعر 1 و كتاب شعر 2 (فارسيجا) حيكايهلر، خاطرهلر (فارسجا)، ميوة گس (حيكايهلر مجموعهسی فارسجا) و «نمونههايي از ادبيات منظوم ترك» فارسيجا يا چئويرميش، «تورك شاعيرلرين شعر نمونهلري» بو اثرلردندير[15]. سون اثري اولان شعر كتابي، اسلامي انقلابيندان سونرا- انقلاب گونلرينه حصر اولونموش توركجه شعرلري احتوا ائدهن «سحر ايشيقلانير[16]» كتابي دير.
حبيب ساهر 1357دن 1360 قدر بوللو- بوللو شعرلر، حيكايهلر و مقالهلر يازيب، ايراندا ايلك توركجه بوراخيلان درگيلره بزهك اولسون دئيه چاپا تاپشيرير. اولدوز- يولداش- اؤلكر- چئلي بئل- دده قورقود- گونش- انقلاب يولوندا- يئني يول، كوراوغلو و آيري ادبي- اجتماعي درگيلرده حبيب ساهرين شعرلري، حكايهلري، خاطرهلري، مصاحبهلري و مقالهلري چاپ اولور. آمما بيلديگيميز كيمي حبيب ساهرين هله چوخلو اثرلري ايشيق اوزو گؤرمهييب و هله چاپ اولماييبدير. اؤزو دئميشكن:
«يئنه بير قالاق نظم- نثر آثاريم واردير. بعضيلري تايپ اولوب، بير چوخلاري دا اليازيسيدير ... منيم نه حوصله و نه ده ائله ملي قدرتيم وار بو ايشدن اؤتري».[17]
اما بوگون ساهرين اثرلرينين اوخوجولاري، اثرلرينين دهيهريني آناراق، اونون اثرلريني اله گتيرمك اوچون و خالقيميزين الينه چاتديرماق اوچون هئچ زاديندان اسيرگمهييب چاليشاجاقدير.
نهايت دهيرلي شاعريميز حبيب ساهر، بير عمر سارسيلمايان شاعر، بير نيسگيللي اؤلوم ايله، خالقينين اورهييني درده گتيردي. اورهك سيزيسي اولدو. اونون آغير وضعيتده اؤلومو 1364جي گونش ايلينين آذر آيينين 24جو گونو اولدو و روحسوز جسمي بهشت زهرا قبرستانليغيندا قويلاندي.
حبيب ساهرين اثرلري
حبيب ساهر 82 ايل عؤمر سورهرك 70 ايل تامام يازيب – ياراديب. بو يازيب- ياراتماسيندا يوردونون آرزي- ايستكلريني ترنم ائتميش، آنا ديليميزين حسرتلي گونلريني بير يانقي ائدهرك اورهيينه باسميش و اورهك سيزيسيني شعره چولقالاييب خالقينا هديه ائتميشدير. حبيب ساهر بير مدريك انسان، انسانپرور بير شاعر اولاراق، دوغما ائلينين، آنا يوردونون و آنا ديلينين كئشيگينده قاليب، نغمهلر قوشوب، خالقينا آزادليق آرزيسيلا عمر سوروب و قوجاق-قوجاق محبته بورونموش شعرلر ياراديير. اونون يارادتديغي اثرلري بير سياهييه يازماق اوزون بير ليست اولور، اما نه يازيق كي بو اثرلر چاپ اولموشسادا، ايندي خالقيميزين الينده دئييلدير. ملي بير همت ايستهيير بلكه بو اثرلريئني باشدان گون اؤزو گؤروب، خالقيميزين الينه چاتسين. تاًسفله دئمهلييم من بو دفتري 1370 ايلينده قورتارميشامسا دا، يئني بير ائديت ائتمك اوچون، حبيب ساهرين اثرلريني بيرده دؤنوب واراقلاماق ايستهديمسه، اليمه چاتمادي. ايندي خالقيميز اونو نئجه تانيسين؟ اما اونون اثرلريني اوخويوب- دويماق، دوشونمك بيزيم گلهجك اوچون آتديغيميز دوزگون آدديملارا گرهكير. بونسوز ادبياتيميز قيريق اولاجاقدير. حبيب ساهر اثرلرينين مجموعهسی اللرده اولماليدير، يوخسا 70 ايلليك چاغداش شعريميزي ايتيرميش اولاريق. حبيب ساهرين اثرلرينين ليستي بئلهدير:
1- افسانههاي شب (مجموعة شعر) 1325، تبريز.
2- سايهها (مجموعة شعر) 1324، تبريز.
3- شقايق (مجموعة شعر) 1322، تبريز.
4- كتاب شعر 1، 1353، انتشارات گوتنبرگ، تهران.
5- كتاب شعر 2، 1353، انتشارات گوتنبرگ، تهران.
6- كؤشن، شعر مجموعه سي، 1343، قزوين.
7- ليريك شعرلر، شعر مجموعه سي، 1343، قزوين.
8- خوشهها (مجموعه شعر)، 1332، قزوين.
9- اساطير(مجموعه شعر)، 1345، قزوين.
10- اشعار برگزيده (مجموعه شعر)،1343، قزوين.
11- ميوة گس (حكايات و خاطرهها)، 1354، انتشارات گوتنبرگ، تهران.
12- نمونههايي از ادبيات منظوم ترك (آنتالوژي، مشمل بر شرح حال 100 شاعر ترك) 1356، انتشارات دنياي دانش، تهران.
14- سحر ايشيقلانير (شعر مجموعهسي)، 1358، تهران.
15- مختلف نشريهلرده يازيلان شعرلر، حيكايهلر و مقالهلر.
16- چاپ اولونماميش اثرلر.
17- جغرافياي خمسه، 1337، زنجان.
18- سؤنميهن گونشلر (ترجمههايي منتخب از آثار كلاسيك فارسي) تهران، 1361 (به همت مرتضي مجدفر).
19- داغينيق خاطرهلر (خاطره مجموعهسي)، 1361، تهران.
20- منظومه آرزي و قنبر، تهران، 1355، ترجمه ح. صديق، نشر مازيار.
21- چند شعر در كتاب (آثاري از شعراي آذربايجان) 1351، نشر بابك، تهران.
22- نمونههايي از شعر ساهر، تهران، مجله خوشه، 1347، شماره 24، ترجمه ح. صديق.
23- درس گلستان، تهران، 1358، مجله هفت قصه، شماره 3، ترجمه از مجدفر.
24- ترجمه اشعار شارل بودلر فرانسوي.
آثار چاپ نشده:قيز سسي، قيزيل سسي، خاطيرهلر مجموعهسي.حياتين يئددي بوروقلاري (خاطيرهلر).فرانسيز جادا شعر (ترجمه).
مقالات حبيب ساهر
حبيب ساهرين اونلارجا مقالهلري مختلف درگيلرده چاپ اولوبدور كي ايندييه قَدَر بير مجموعه صورتينده توپلانماييب و چاپ اولماييبدير. بوگون يازيچيلاريميزين ملي وظيفهسي اولاراق بو اثرلري توپلاييب، ترتيب ايله يايماسيدير.
حبيب ساهر حقينده يازيلان اثرلر:
حبيب ساهر ائليميزين اورهك سيزيني آدلانميشدير. خالقيميزين درديله آليشان، خالقينا اورهيي يانان، درد تانييان، ائل اوغروندا دورمادان وار قوّهسيله چاليشان بؤيوك انسان سئوهر شاعريميزدير. ساهرين آذري شعري تك باشينا يئتهردير كي اونو بير انسانپرور شاعر كيمي دنيا سوّيهسينده تانيتديرا. شاعر يازيردي:
ايستهرم غملي و توفانلي گئجه يولچولارا
بير فانيس تك
يا دا قطب اولدوزو تك
رهبر اولام.
ايستهرم ياي گونو چؤللرده آخار بير سو اولوب
دوم- دورو گؤز ياشي تك
يولدا
چوخور ايچره دولام.
ايستهمم نقش و نگاريم قالا
شعريم اوخونا
ايستهرم بير سيزي حسرت تك
اورهكلرده قالام.
اونودورسا مني ائل، چكمهسه تاريخ آديمي
ايستهرم آي تكي يورد اوسته
گئجه شوق سالام.
ايندي ائل، تكجه اونو اونودماييب، بلكي هر ايل اونون ياراديجيليغينين دهيرلريني يئنيدن آراشديريب، تانينماميش نُكتهلره ال تاپير و گئچهجكدن داها آرتيق باغرينا باسير. شاعر هله ديري ايكن آذربايجان شاعرلري وضياليلاري طرفيندن دؤنه-دؤنه سئويليب و حُرمتيني ده يوكسك سوّيهده ساخلاميشدير. 1360جي ايلده شاعرلر طرفيندن تهراندا اوغورلاما بير ييغينجاق قورولور و شاعرلريميز اونا قوشدوغو شعرلريني هديه وئريرلر. بوندان اؤنجه دؤكتور صديق ساهيره ايكي اثريني حصر ائتميشدير: بيري آرزي و قمبر منظومهسيني فارسجايا چئويرميش و بير اؤن سؤز ايله چاپدان بوراخميشدير[18]. بو اثر اوخوجو كوتلهلرينين آلقيشيلا اوز- اوزه گلميشدير. ايكينجي اثرلري «ديدي از نوآوريهاي حبيب ساهر[19]» دوركي بورادا ساهرين شعر دنياسي، هابئله فارس شعرينده ياراتديغي بديعي دنيا و سربست شعرينده بوراخديغي ائتكيلر، آراشديرما قونوسو اولموشدور.
اما شاعرين اؤلوموندن سونرا، ده دؤكتور صديقين همتيايله كيهان نشريهسينده 4 صحيفهليك اؤزهل سايي ساهره حصر اولونور و اوردادا گؤزهل مقالهلر و شعرلر گئدير[20]. اميد زنجان درگيلرنين توركجه صحيفهلري مسئولو- م.كريمي- 1376جي ايلين بهمن آييندا و «ياشيل خيال»[21] عنواني آلتيندا بير اؤزهل سايي بوراخير. بوردادا حسن ايلديريم جنابلارينين همتي، اؤزهلليكله ذكر اولونماليدير. بوساييدا هاشم ترلان، حسن ايلديريم، نريمان ناظيم، دؤكتور صديق، م. قاضي، ائلدار موغانلي، مرتضي مجدفر، گنجعلي صباحي، قافلانتي، احمد شايا (آلاو) ائل اوغلو و ... دان شعر و مقالهلر چاپ اولموش و 12 صحيفهني احتوا ائدهن گؤزهل بير اثر اولموشدور.
آمما حبيب ساهر حقينده اميد زنجان درگيسي هميشه مقالهلري اولموشدور و بو يازارين مختلف ساحهلرده و مختلف باخيشلارلا ساهرين شعر دنياسينا توخونموشدور. يازارين آيري مقالهلري آيري درگيلرده ده اولموشدور او جملهدن تبريزده بوراخيلان صاحب درگيسينده چاپ اولموشدور. صاحب 1376جي ايلين اسفند آييندا بير آذربايجان ديل و ادبياتينا حصر اولموش ويژه نامه بوراخير. بورادا اوچ مقاله س. داغلي، حميد آرغيش و يازاردان چاپ اولور و حبيب ساهرين ياشاييشي ايله اثرلري آراشديريلير.
آنجاق حبيب ساهره حصر اولموش دهيرلي درگيلرين بيريسي «پيك آذر»ي سايماق اولاركي م. كريمي باشچيليغي آلتيندا 1380جي ايلين اسفند آييندا چاپدان بوراخير و كتابجانالارا بزهك اولان بير درگي اولور.بو اؤزه ل سايي حقيقتده همن ايلين آذر آييندا گورولتولو بير اوغورلاما تؤرهنينده اوخونان مقالهلري احتوا ائدير. بو تؤرهن تهراندا فرهنگسراي بهمنين ان بؤيوك سالونوندا قورولور و خالقيميز مينلرجه ساهرين ماراقليلاري و آذربايجان يازيچيلاري و شاعرلري توپلانميش و گؤركملي شاعر اوچون طنطنهلي بير مجلسين قورموشدور. بو مراسيمين قورانلاري ادبي صابر انجمني و ادبي ساهر انجمني اولموشدور. اؤلمز شاعر اوچون توتولان تؤرهن ده اونودولماز بير حادثهكيمي تاريخده قالارقي اولور. شاعر اوچون اوخونان احساسلي شعرلر، علمي مقالهلر، ادبي آراشديرمالار، ساهرين نه قدر بوگونكو يازيچيلار و شاعرلر آراسيندا حرمتلي اولدوغونو گؤستهرير. شاعرين اوغورلو آغيرلاماسي خاطرهسيده ابديليك بوتون بو مراسيمده اشتراك ائدهنلرين اورهيينده ياشاياجاقدير. بو آخشام سازلي- سؤزلو كئچيريلن دادلي- دوزلو بير تؤرهن اولدو. ائليميزين قدر بيلن عالملري، ياشليلاري، گنجلري، قادينلاري، كيشيلري كؤنوللو اولاراق بؤيوك شاعريميز شرفينه بير توپلانيب، اؤيرهديب اؤيرهنمهيه ماراقلاريني بيلديرديلر.
آخشام ساهات 4 دن 4 ساعاتليق اوغورلو خاطره گئجهسينده حبيب ساهرين خاطرهسيني شعر، مقاله و موسيقيله ابدي اولاراق حك ائتديلر. بهمن فرهنگسراسي اوگون هيجانا گلميشدير، غئيرتلي آذربايجانليلار ايرانين باشا باشيندان مغان، اردبيل، ماكي، خوي، تبريز، اورميه، قوشاچاي، زنجان، همدان، كرج، تهران، و... دان حبيب ساهر دئيهرك بير سالونا توپلانديلار، صميمي اورهكلر دؤيونتوسونو بيرلشديريب آذربايجان مقاومت تمثيلچيسي اولان شاعريميزي ابدي لشديرمك اوچون اورهكلريني آچديلار. بورادا مظفر درفشي، آلاو، رئيس نيا، صديق، ترلان، مجدفر، كاويان، قافلانتي، صلاحي و يوزلرجه دهيرلي عالملريميز اورهك دويونتولريني، ائليميزين اورهك سيزيسي اولان حبيب ساهره تحفه وئرديلر و ادبياتيميزدا يئني بير دؤنوش نقطه سي ياراندي. بورادا اوخونان شعرلر، مقالهلر تاريخيميزده ثبت اولماق اوچون "پيك آذر" درگيسي اورتايا چيخدي و بير اؤزهل ساييدا بونلارين هاميسيني توپلادي.
بير بالاجا باخيش بو درگيده، حتا آيري درگيلرده، حبيب ساهر حقينده يازيلان مقالهلره آيدينجاسينا گؤستهرير كي بو مقالهلرين يازيچيلاري حبيب ساهرين اثرلريني آراشديرما، تنقيدي باخيشلا يوخ بلكه اونون اثرلريني تانيتديرماق مقصديله يازميشلار. هله ده حبيب ساهر ياراديجيليغي باسديريلي قالميش، هله چوخ آراشديرماجيلاريميز اونون اثرلري نين آراشديرماسيندان كنار گزيرلر، چونكي بونلاري آراشديرما ياريم عصردن آرتيق دوراخلاما دؤورو آدلانان آذربايجان ادبياتينين مهم بير حيطهسيني آراشديرما معناسيندادير. دوزدور كي دوراخلاما زامانيندا ادبياتيميز گئريلشميشدير، آمما بو زاماندا حبيب ساهر كيمي نهنگ بير شاعرين پارلاماسي، يئنه بو دؤرانين ادبياتيني گؤز اؤنونده جانلانديرماغا امكان يارادير. دوغروسو بودوركي چاغداش ادبياتيميز دا آراشديرما چوخ يئتهرسيزدير، هله آكادميك سوّيهده ادبي آراشديرما بيزيم آراميزدا يئر آچماميشدير. هر يازيچي اؤز امكاني قدر بير زاويهدن مسئلهيه باخميش و اؤزگوجو قدر اونا توخونموشدور، نهايتده هله علمي آراشديرمالارين يئري بيزيم ايچيميزده بوشدور.
پيك آذرين اؤزهل ساييسيني گؤزدن كئچيرنده، بوتون يازيچيلاريميزين شاعره نسبت حؤرمتلريني دوياراق، اونونلا و اثرلريله اوزاقدان باخماغا كفايتلهنيرلر، سانكي بو موضوعا ياخينلاشماقدان قورخورلار. بو علامت گؤستهرير كي حبيب ساهر اؤز زمانهسينه نسبت قاباقجيل بير شاعر اولموشدور. قوشدوغو شعرلر هله ده ايللر، يوز ايللر بويوگون مسئلهسي اولاجاق و شاعريميز گون نيازلارينا باخاراق يئني باشدان تانيناجاقدير.حبيب ساهرين شعر دنياسي[22]
حبيب ساهردرين دوشونجهلي، علملرله دولغون، گئنيش فكرلي، صاف دويغولو و استعدادلي بير شاعردير. اونون اثرلرينده گئنيش معلوماتيني انكار ائده بيلميريك، هاميدان آرتيق ساهر بير رسامديركي بويالار و فيرچا يئرينه قلم اله آليب كلمهلري بويايير، يونتالايير و بير- بيرينين يانينا دوزهرك گؤزهل تابلولار بزهيير. بورادا الوان رنگ تصويرلرله اوز- اوزه چيخيريق. ساهر هر جهتدن بيزده ماراق يارادان، چكيجي بيرسيما اولموش اونون حقيقت شاعري اولدوغونو دويوروق، رومانتيزمه چكيلديگي بيزي ده روحلانديرير، نهايت اؤزو بير مكتب صاحبي اولدوغونو اينانيريق.
ساهري هامي «اسير ائللرين آزاده شاعري» تانييير. اؤزوده دئيير:
هامي آزاده ائلين شاعري وار
من اسير ائللرين آه شاعرييم
اسير اولان بير ائلين باشيندا فيرقانالي حادثهلري هر زامان يارانا بيلر، بو ائل قورخونج ايچينده ياشاييب، اوغوللاري- قيزلاري اؤلوم – ايتيمله ال با ياخا اولا بيلرلر. اؤزونو اسير ائللرين شاعري آدلانديران ساهر، بئلهبير دورومدا نه ائتمهلي، نئجه شعر دئمهليدير؟ شُبهه يوخدوركي بئله بير شاعر ائلين درديني سؤيلهمهلي، غملريني آچيقلامالي و خالقيايله محكم باغلانتيسي اولماليدير. ساهرده بئلهدير، باخ اونون اعتراض سسي قووزانير:
نه قويدولار ائويمه، قيش زاماني
گون دوشسون
نه قويدولار اكين ياز چاغيندا
تئللهنسين
نه قويدولار غزلين سون باهاري
بئله بيرچاغ، ديليميزين، ادبياتيميزين دوراخلامالي زامانيدير. بو زاماندا تكجه جسور، ايگيد، اورهكلي بير شاعر گرهكدير بوتون ظالملره سينه گريب قارشيندا دايانسين. قلميني بير سونگويه چئويريب دوشمن سينهسيني نشانلاسين. ظلم و استبداد زنجيرلريني قيرماق يولونو تاپيب ائليني، ائل ايگيدلريني مبارزهيه چاغيرسين. حبيب ساهر بئله بير شاعردير.
اسير ائله
البت زندان آغيز آچار
ظلمه بويون اَينلره
جلادلارين خنجريندن
شيمشك چاتار.
قارانليقدا بوغولمادان
دور آياغا چيراق ياندير
زنداني ييخ!
زنجيري قير اسيرلرين آياغيندان
قوي آنالار قارا لچك اولماسينلار
گولدن اينجه- قيز- گلينلر سولماسينلار![23]
شاعر اصلينده جامعهنين دردلريني يازماليدير. شاعر تكجه سئوگي، محبت موضوعو يوخ، بلكه درد، غميده يازماليدير. سارايلاردا كئف چكن غمسيزلرين مدحي خالقين نه دردينه دهيهجك؟ شاعر زحمتكش كوتلهلرين اورهك دولو محبتلريني يازمالي دير. شاعر اؤزون ساتمامالي، نئجهكي دئيير:
بيرشاعرم گئجهلري ياتمايان
اؤز شعريني قيزيل پولا ساتمايان[24]
بئله بير شاعر، زامانانين آراليق شاعرلريني هدهلهيير، اونلارا بئله دئيير:
بير آراليق قيزينا يازما غزل
يازدئييم كيملر اوچون، بير بري گل
ياز شاليكارليغي وصف ائيله بير آز
پالچيق ايچره چاليشان قيزلارا ياز![25]
بو درين دوشونجهلي شاعرين شعرين بئله قيزلارين احساسلاريني ترنّم ائدير. «توخوجو قيز» اونون شعرينين قهرمانيدير. آغير و دؤزولمز حياتي سورهن، معصوم و مظلوم خيرداجا قيزلارين درديني، سئوگيسيني، اورهييني ترنم ائدير. او كارخانالاردا ايشلهين قيزلاري نشان توتوب اونلارا اوز چئويريب بئله يازير:
اوچوب رنگين قيزيم، سسين كاللاشيب
كؤلگهلهنيب گؤزهل، آلا گؤزلرين
چيخ گؤر قارانليق دير كارخانا
اوزاقلاردان ائشيتميرم سؤزلرين.
نازيك ايپك خالچالارين گُل آچدي
اوتاغيندا هر گلينين، هر بگين
بزهرايسه مجلسلري دئ گؤزوم
زاواللي قيز بودنيادا وار نهيين؟
رنگين اوچوب دوداقلارين گؤيهريب
گل، گونشلن آچميش سولموش گوللرين
گل قوش كيمي قاناد آچيب اوزاقلاش
قيزيل گونش اولسون ساري تئللرين.[26]
دوغروداندا ساهر زحمتكش كوتلهلرين، اسير ائللرين شاعريدير؛ او شعر دئمير، عياش آداملارين شراب ايچمه مجلسلرينين عربدهچكن نعرهسي اولسون، بلكه انسانليقدان ايي آپارمايان داش قلبلي آقالارين عشرت مجلسلريني زينتائتديرهن آمما اؤزو آج- يالاواج قالان چيلپاق و لوت گزهن نازنين و رنگي سولموش قيزلاري هدف توتوب اونلارا حيات يولو گؤستهرير.
حبيب ساهيرين شعر دنياسي چوخ گئنيشدير. اونو دوزگون تانيماغا بير بالاجا دايانيب، شعرلريني موضوع جهتيجه اينجهلهمهليييك. ايلك اؤنجه اونون شعردن هدفي، سونرا الهام قايناغيني آراشديرماليييق.
ساهر حقيقي معنادا شاعردير. اونون ياراتديغي شعرلر، بديعي تصويرلر، ايستر ديل باخيميندان، ايستر شعريت و گؤزهلليك نظريندن، انسان اورهييني اوخشايير، اوخوجولاريندا هيجان يارادير. اوندا تاثير قويور و اؤزونه چكير. ساهر كؤشن كتابيندا شعرين نه اولدوغونو بئله آچيقلايير:
شعر نهدير، خيالدير، خيال ايسه پردهدير
اسرارآميز بير رؤيا، گيزلي قالان بير سرّدير.
شعر نهدير، خيالدير، خيال ايسه بير رؤيا
خيال رؤيا اولماسا دنيا سونوب قارالار.
شعر نه دير، عاشيقين اورهك اودون سؤندورَن
دوه لرين جرس، چوبانلارين نغمهسي.
شعر نه دير، شاعر بيلمهين بير سرّدير
اوندا اولان اهتراز باشقا بير عالم كيمي.[27]
ساهر شعريني خالقينا يازير، اونا گؤره ده ديلي ساده، سادهليكده چوخ گوجلو، آنلاشيلان گؤزهل بير ديلدير. اونون شعرلرينده ياراماز تشبيهلر، استعارهلردن خبر يوخدور. آمما باجارديغي قدر گؤزهل تصويرلر يارادير. اثر ائديجي، ياراتما قدرتينه مالك اولان گوجلو بديعي هنرلر خلق ائدير، آنلاييش اويادير و شعريت داشيير.
ساهر شعريني ياشاماغا، ياشاييش اوچون قوشموشدور. اونون شعرلري هله ده انسانلارين دوزگون ايستكلريني چيغيرير. هله ده دردلريميز ساهر ديليندن ائشيدمهلي دير:
بيزه ياد كابوسي باخ، كؤلگه ساليب
بو اؤلومدور بو اؤلوم كؤلگلهسيدير.
ياد ديلي اولسادا خوش سسلي، يئنه
بيرجه ارباب سسي، جلاد سسيدير.
***
خانليقين باخما دونو قيرميزيدير
او يويا، ائل اوبانين آل قانيدير.
او بيزيم وارليغيميزلا دؤيوشر
او بيزيم شعريميزين دوشمانيدير.[28]
ساهر جوان ايكن شعره اوز گتيرير، ايلكين شعرلري فارسيجا ديلينده يازير، حقيقي بير شاعر اولماق ايسته ييردي، رومانتيك و حساس، اينجه دويغولو شاعر اولوردو، آمما زمانهنين آجيلاري، خالقين آجيناجاقلي ياشاييشي، اونو تئز خالقا دؤندهردي، سبب اولدو شعري برج عاجدان يئره ائنديريب، زامانا ايستكلري اساسيندا خالق ديلينه ياخينلاشديرسين. حبيب ساهر ده رومانتيك روحيه چوخ گوجلو ايدي. آمما جامعهنين ايستكلري و شاعرين اؤز شخصيتي رومانتيكانين ايكينجي درجه ده اوتورماغينا سبب اولدو.آنجاق رومانتيكاني آتمادي، شاعر اولان بونو آتابيلمز. بلكه مبارزهده اونو بير چاشني ائدهرك شعرينه قاتير. بونو دا اينانير كي دوزگون بيرشعرتكجه سئوگي، سئودا، طبيعت، روحون اينجهليكلريني آچماقلا قالا بيلمز. حبيب ساهرين ده شعرينين اعجازي همين بورادادير كي رومانتيكايا وفالي قالاراق، اجتماعي دردلري چوخ گؤزهل و شاعرانه بير يول ايله آچيقلاميشدير. شعرينين اصيل خطي اولان امکانلارين ظلمتدن قورتولاجاغي، اونون ياراتديغي بديعي سمبللاردان آسيليدير، گونش، اود بو قورتولاجاغا سمبل كيمي بوللو - بوللو ايشله نيلير. نمونه اولاراق باخين بوشعره:
ساري گون، سؤنمه بير آن داغلارين آرديندا آمان
مني هجران اودوناياخما، قارانليق گئجهده!
قويما ظلمتله دوغان محنت و غم خاطرهمي
قانلي اللرله سيخيب، قهريله آزرده ائده!
***
يا اوفوقدان اوزاغا گئتمه، ايشيق سال ائويمه
آينالار ايچره گون آچسين اوفسونكار رنگين.
يا دا ساللا ساچيني چك مني بورج ايچره گؤزهل
زندانيم بير قويودور، چوخ دا قارانليق ودرين.[29]
دوغرودان دا حبيب ساهر شعرينده گونش و اود بؤيوك معنالار داشيير، بير عدّه اونو اود پرست يا گونپرست دئمهيينه حقلي اولمالارينا امكان يارادير. باخين بو شعره:
يوردوموز، اود يوردو، گونوموز اودلو
حياتيميز قانلا، آتشله دولو
قاندا اود اولمازسا قيزيشماز اورهك
گونش يانديرمازسا، آچيلماز چيچك.[30]
حبيب ساهرين شعر دنياسينا گيرمك چتيندير، آدامين بوغولماق احتمالي چوخدور. ائله اونا گؤره ده نئچه –نئچه بؤلوملرده بو ايشي گؤرمك ايستهييرم. اونون شعرلرينده رومانتيكا آيري بير زاددير، ايشه آپارديغي تشبيهلر، استعارهلر، عبارتلر داها آيري. اوخوجو آشاغيداكي شعرلري اوخوياندا، ديلي سوسور، ساكتجهسينه دوشونمهيه دالير، آخي هله حيرتدن چيخما بيلمهيير:
گونش باتاندا، اوزاقدان ائشيتديگين سسلر
او قوملو چؤلده گزن يئللرين حزين سسيدير.
ائشيتديگين آرازين آل ايشيقلاريلا آخان
گوموشلو دالغالارين گورلايان درين سسيدير
گؤنولده گيزلي قالان اسكي غملرين سسيدير.[31]
ساهرين شعرينين هاراسيندان دانيشاق؟! اوندا اولان موسيقي، سسلرين بيرلشمهسي، وزن، عروض، هيجا و ... نهايت اونون موسيقيسي فولكور موسيقيميز، دانيشيغي آذربايجان خالقينين، پاك اورهكلي انسانلارينين دانيشديغي سؤزلر و ساهرين شعريت داشييان شاعرانه گوجودور. ساهرين شعرلري بوتون انسانلار و بشريته خطاب اولموشدور. زامان و مكان تانيمايير، دونيانين بوتون زحمتكش كوتلهلرين دانشير و خطاب ائدير، اونلاراكي دنيانين زحمتين چكيب، قصرلر ياراديرلار، قاليلار توخويوبلار و ... .
شعر، ساهرين بوتون ياشاييشيني دولدورموشدو. او شعره وورغون، گونشه وورغون، ايشيغا و ورولموشدور. بوتون ياشاييشي شعرله دولموشدور، ياشاييشي شعر ايدي و شعرلري انسانين ان سئويملي خصلتلريني اؤزونده داشييردي.
ساهرين ايلهام قايناغي[32]
اينجهروحلو، درين دويغولو، گئنيش فكرلي بيرشاعر، شاعرليك دنياسينا آدديم قويمادان اؤنجه اؤيرهنيب، تجربهلر آليب و نهايتده شاعر اولموشدور. شاعرليك ننه قارنيندان گتيرمهلي دئييلديركي!
حبيب ساهري شاعر ائدهن، اونون قانينداكي شاعرليك استعداديندان علاوه طبيعتين گؤزهلليگي، وطنيميزين طالعي، خالقيميزين ايستكلري جامعهميزين فاجعهلري اولموشدور. ساهرين حساس روحو دهيرلي انسانلاردان تأثير آليب، شخصيتي كامللهشيردي، او جملهدن معلّمي اولان تقيرفعت، سونرا 1324 و 1325 ايللرينده ملي حكومت آزادليغي اساسيندا قورولان شاعرلر مجلسي، سونرالار جلال ساهر كيمي بؤيوك شخصيتين وورغونو اولماق اونون شاعرليك استعداديني يئتيريب، گلهجك اوچون تربيت ائدير. ساهر اؤز بيوگرافيسيندا تقي رفعتين ايلك گؤروشونو بئله يازير: «بيرگون سحر، گنج بير معلّم چوخ گؤزهل و ياراشيقلي قارا پالتار اگنينده و رنگلي فوكول بوينوندا «جاوان توركلر» بؤركي ايله بيزيم صينيفه وارد اولدو، او، ميرزاتقيخان رفعت ايدي. عثمانلي دياريندا تحصيل آلميش، فرانسيزديلي و ادبياتي معلمي ايدي»[33]. دوغروسو بودوركي ساهر تقي رفعتين رفتارينا، اخلاقينا و گئديشاتينا وورولور، اوندان فرانسيز ديلي يانيندا شاعرليكده اؤيرهنير. تقيرفعت شيخ محمد خيابانينين «تجدد» آدلي درگيسيني دولانديريب و اورادا فارسجا ايلك سربست شعرلري چاپ ائتديرير و اؤزو ان گؤزهل نمونهلر وئرير.
ايكينجي معلم حبيب ساهره تورك شاعيرلري اولموشدور. او جملهدن نامق كمال، توفيق فيكرت، ناظم حكمت، سليمان نظيف و نهايت جلال ساهر اثرلريني بوللو- بوللو اوخويوب، دويوب، اونلاردان الهام آلاراق شعرلريني اونلارين ديلينه ياخينلاديبدير. بو ياخينليق او قدر اولموشدوركي حتا جلال ساهرين آديني اؤزونه سئچميش و اؤزونو ساهر آدلانديرميشدير.
تبريزين ادبي دورومو ساهرين ياراديجيليغيندا بؤيوك تأثير بوراخميش، او جملهدن تبريزده گؤروشدويو بالاش آذراوغلو، جعفر خندان و عثمان ساري وللي ساهرين استعدادلي و درين دوشونجهلي بيرشاعر اولدوغونو گؤرهرك اونو يازيب- ياراتماغا هوسلنديريرلر و آياغي مختلف درگيلره آچيلير و نئچه- نئچه درگيلر فارسجادان علاوه اؤز آناديلينده شعرلريني يايير.
آنجاق حبيب ساهرين بؤيوك بير الهام قايناغي اونون قوينوندا بير عمر ياشاديغي وطنديركي اونون گؤزهل و مهربان طبيعتيندن مست اولوب، قوشلاريلا اوچوب، سولاريلا آخيب، تارلالاريلا دالغالانيب و عشقين سؤنمز رنگيني آلاراق اؤز شعرلرينين ايپك پردهلرينه بويالاميشدير. طبيعت قوينوندا ياشايان بيرشاعر صاف اورهكلي پاك قلبلي، اينجه دويغولو انسانلاري، وطنداشلاري اونودا بيلرمي؟ ساهرين بوگؤزهلليگه وورغونلوغو طبيعت گؤزهلليگي ايله اينسان گؤزهلليكلري اولموشدور. ساهرين طبيعته وورولماسيني آشاغيداكي شعرده گؤروروك:
من مست ايكن تارلالاردان دويارديم
بوجهكلرين عاشقانه نغمهسين
ائشيدهرديم هم ده ياشيل درهدن
مئشهلردن آخيب گئدهن سو سسين
همين شعرده، بونلارين آرديجي بئله يازير:
من مست ايكن او دلبرين سسينده
شعرين مرموز درين سسين دويارديم
او ياتاركن عشقين سؤنمر رنگليله
شعرين ايپك پردهلرين بويارديم.
( ليريك شعرلي)
ساهرين طبيعتدن آلديغي ايلهاملار توكنمزدير. شاعر ياراديجيليغينين ايلك دؤرهلرينده تكجه طبيعت وورغونو اولموش، طبيعته عاشقانه شعرلر قوشموش، ياواش – ياواش بوسئوگي ده خالقدا يئريني تاپميشدير. باخين:
اوشاقليقدا قارا يئره سوروندوم
جوانليقدا دردهغمه بوروندوم
اوفوقلرده سينيق آيتك گؤروندوم
كوردوستاندا كاكميرزاليق ائيلهديم
استانبولدا بختيارليق ديلهديم. (کؤشن)
اؤز ترجمه حاليندان آلديغيميز شعرلرده اونون الهام قايناقلاريلا تانيش اولوروق. البتده طبيعته يازديغي گؤزهل شعرلريني آچيقلاياجاييق. ايندي الهام قايناقلاريني آراشديرمادا، شاعرين وطنينه وورقونلوغو، ائل سئوگيسي، ديل حسرتي بوتون جانيني بورومهيي گؤروروك. او، هميشه خالقينا خيطاب آزادليق ديلهيير، اونلاري آزادليغا چاغيرير، بو آزادليق مبارزهيه قاتيلمادان آيري يولو يوخدور، ائله اونا گؤرهده 1324ده ملي حكومت قورولمادا، شاعير خالقينا، اؤزهلليكله ايكي قات داها محروميت چكن قادينلارا، آنالار او باجيلار اوز توتوب يازير:
آي قادينلار، آنالار، بيرجه آچين پنجرهني
صبح آچيلماقدادي صبحون يئليداغلاردان اسير. (سحر ايشيقلانير)
ساهرين شعرينده ائليميزين حسرتله بورونموش، حسرتله عمر كئچيتميش، ايكي قات فشار آلتيندا ازيلن خانيملار، شاعرين مخاطبي اولورلار، نه قدهر محبت، نه قدر الفتله قيز- گلينلره توخونور، اوخوجو بونلاري اوخوياندا بئله اينانير كي قيز- گلينلر ائليميزده خوشبختليك دويارسالار، ائليميز باشدان ديبه بختيار اولاجاق. اونا گؤره ده ساهر كندلي قيزلاري، آشاغي صينفين قيزلاريني نظرده توتور. بير يئرده يازير:
تومان تومان اوسته گئيهن قيزگلين
عشوهايله گئدير بولاق باشينا
تازا گيرميش اون دؤرد- اون بئش ياشيندا...
سانكي بو فرحله دانيشماق چوخ اوزون چكميرو كرخانالاردا آجي روزگار كئچيرهن قيزلار، فرش توخويان قيزلار ساهرين ياديندان چيخمايير:
اوچوب رنگين قيزيم سسين كاللاشيب
كؤلگهلهنيب گؤزهل آلا گؤزلرين
چيخ گونشه قارانليقدير كرخانا
اوزاقلاردان ائشيتميرم سؤزلرين(ليريك شعرلر)
قوي هله بونلار كناردا قالسين؛ انسان سئوهرليك حبيب ساهر شعرينين ان مهم موضوعو، چيلخا مفهومو، بوتون ماياسيدير. ساهر بوتون انسانلاري سئوديكده، اؤز ائلينيده باغرينا باسير، همين ائل سئوهرليك، انسان سئوهرليك اونو انسان حقلريندن مدافعه ائتمك اوچون ظالملرله، ظلمله مبارزهيه چكيب آپارير. بير طبيعت سئوهر، رومانتيك شاعر، ائله بير دؤيوش ميدانينا گيرير، ائله مبارزه ميداني آچيركي داها بيز رومانتيك بير صحنهلري اونودوب الي قيلنجلي، ديلي كسرلي، اورهيي قيزغين دولو، سارسيلماز بير مقاومت كيشيسي، دؤيوشچوسو ايله اوز- اوزه گليريك. دوزدور ساهر درين دوشونجهلي، حساس و اينجه دويغولو، طبيعته وورولموش، انسان سئوهر، اورهيي نازك بير شاعردير آنجاق عيني حالدا حقيقت گؤزويله حياتا باخان، انسان سعادتلريني گؤيلرده يوخ؛ يئرلرده آختاران، حياتي بوتون آجيلي- شيرينلي آنلاريلا دويان بير شاعر اولموشدور كي وار وجودو ايله مبارزهنين گرهكليگيني دوشونوب، اوندان قاچماميش و اوخوجولارينا بو مبارزهده غلبه چالديقلاري اوچون يول گؤسترميشدير. بو مبارزه يوللاريني گؤسترمهده، يئنه ده شاعيرانه و دوشونجهيه يؤنلهين بير يولو گؤروروك . ساهر حياتين توز باسميش آينالاريني سيلمك ايستهيير، خالقي دعوت ائدير: حياتينتوز- تورپاغين سيلهرك، حقيقتلري آيدينجا گؤرمك اوچون كتاب اوخوسونلار، گئرچكلري تاپسينلار و بو يولدا دورمادان ايرهلي گئتسينلر:
ملانكولو زنجيري قير
پرده آردي يوخدور بير سيرر
آج كيتابي هر شئيني بيل
آينالاردان توزلاري سيل!
ساهر اؤز ائلينين ديلي باغليليغيني، اسير اولدوغونو بيلير، آنلايير و اؤزونو شاعر بيلديكده، بئلهبير ائله باغلايير و سس قووزاييركي:
هامي آزاده ائلين شاعري وار
من اسير ائللرين آه شاعرييم.
بيرداها نُكته بوردا آرتيرماليكي ساهر ظلمه قارشي الينه توفنگ آلمادي، آمما الينه توفنگ آلان وطن اوغوللاريني باغرينا باسيب هر بيري پر- پر اولوب سولدوقدا، شاعرين اورهيي پرپر اولوردو، فريدون ابراهيمي اعدام اولاندا شاعرين اورهيي سيزايير، اوختاي اعدام اولان گئجهنين اورهك دويونتوسو، ساهرين شعرينده دؤيونور. شاها قارشي دايانان گنجلرين بير - بير فدا اولدوقلاري شاعري ديله گتيرير و اونلارين خالق اليندهن چيخديقلاري شاعري ائله آغلاتميشدي، ائله سيزديرميشديكي شاعرين شعرلري ده سيزايير، قان آغلايير. تكجه بو ايكي دوشونجهلي دؤيوشچويه حصر ائتديگي شعرلري نظردن كئچرهنده، ساهرين اورهك سيزيسيني آنيريق.
ساهرين اساس شعر قايناغي ائل سئوهرليك، انسان سئوهرليك و وطن سئوهرليكدير. بونلارين يولوندا دؤيوشه چيخيب، اليندهكي قلمي بيرسونگويه، بير قليينجا چئويريب دوشمان اورهييني يارير، دوستلارينا كؤمك دورور، اونلارا اورهك وئرير. ساهرين بو قلمي قيلينجدن كسرلي، ايتي و ائتكيليدير.
اسير ائللرين شاعري، خالقينين كدهرلي خاطرهلريني واراقلايير، اونلاري يادا سالماقلا مبارزه يوللارين گؤسترمهيه چاليشير:
كدرلي خاطرهلر دير
كتاب – كتاب قالانيب
باغيم خزان اولاراق
يورد- يووام، ائويم تالانيب.[34]
شاهين- شيطانين قارا قانادلارينين كؤلگهسي يوردوموز اوسته سريلمهسي شاعرين شعرلرينده آچيقلانير:
اؤلوم آچميشدي قاناد
ايبليسين دير او مكان
اوردا هر شئيدي يالان.[35]
ساهر بير لحظهده اولسون اؤلكهنين اوستونه قارا كؤلگه سالان شاهين جنايتلرينه گؤز يوممايير و اعتناسيز قالا بيلمهيير:
گئجه قوشلاري باخ
آغاجا قونور
دار آغاجينا
قوشلار قاناد چالير
نسيم قانادلانير
كؤلگهكيمي بيرشئي داردان آسلانير.[36]
ساهريني قيلينجي قلم دير، او مبارزهدن غلبه يوللاريني آچيقلايير، شاعرانه دويغو ايله انسانلارين اورهكلريني اويادير، اونلاردا دوشمنه قارشي نفرت، ائلينه ساري محبت يارادير؛ شاعرين بو وظيفهسيني ائله شاعر باجا قیزیل قلم آذر Qizil Qelem...
ما را در سایت قیزیل قلم آذر Qizil Qelem دنبال می کنید
برچسب : نویسنده : mrbkarimia بازدید : 89 تاريخ : يکشنبه 27 آذر 1401 ساعت: 17:18