ائلیمیزین نیسگیل قالاغی

ساخت وبلاگ
پروفسور محمدتقي زهتابي
م. کریمی
پروفسور محمد تقي زهتابي آذربايجان چاغداش ادبياتي­نين سؤنمز اولدوزو، پارلايان سيماسي­دير. ائليميزين باشيني دنيا خالقلاري آراسيندا اوجالدان، تاريخيميزين قارانليق بوجاقلارينا ايشيق ساچان، چاغداش شعريميزين زيروه ­سينده دايانان بؤيوك شاعر، تاريخچي و ائل اوغلودور. خالقيميز بئله بير اوستاد، غيرتلي و عالم اوغلونا دونيا بويو و تاريخ بويو گووه ­نه­ جكدير.
محمدتقي ۱۳۰۲ اينجي گونش ايلي آذر آيي­نين ۲ سينده شبسترده دنيايا گلدي[۱]. عائله‌سي كيريشچي­ليك ايشينده چاليشان، الي آغزينا چاتان صنعتكار بير عائله ايدي. آتا و آناسي مذهبي ايناملارا محكم ياپيشان و علمه ماراق گؤسته­ رن انسانلار ايديلر. بالاجا محمدتقي ۶ ياشينا چاتاركن، باجيسي صديقه ايله قران مكتبينه گئديبن قرآني اؤيره­ نير. ۱۳۱۰جو ايلده شبسترده تازا اوصولونان قورولان مدرسه­ني قورتارديقدا، مادي امكاناتين اولماديغي اوچون كيريشچيليكده، هابئله باغ واكين ايشلرينده چاليشير. همين ايللرده عمي­سي­نين كتابخاناسيندا بوللو ـ بوللو توركجه كتابلارلا تانيش اولوب، آنا ديلينه ماراق گؤسته­ رير. پرفسور اؤز ترجمه­ي حاليني يازاندا، بو حادثه­ يه اشاره ائديركي ۱۳۱۷جي ايلده آتاسي­نين دوستلاري و تجارب ايشداشلاري تبريزدن شبستره گلديلر، اونون درس اوخوماغا علاقه­سي چوخلو سبب اولدو آتاسي دوستلاري تبريزه قاييداندا، اودا اونلارلا تبريزه گئتدي. البته گئتمه ­دي بلكه قاچدي؛ چونكي آتاسي­نين خبري اولمادان عم­اوغلوسو غلامرضا ايله قاچميشدي. قارداشي يوسوف دا تبريزده اورتا مكتبده اوخويوردو. محمدتقي، فيوضات مدرسه ­سينده ۹جو كلاسي بيتيرير. ۱۳۲۰جي ايلده رضاشاه ايراندان قاچيب، اوغلو محمدرضا، شاهليقا كئچير.
متفق اوردولاري دا ايرانا سوخولورلار. سياسي دوروم يارانير و مختلف سياسي پارتيالار باش قووزايير. همين ايللرده «آذربايجان» غزئتي، ميرزه علي شبستري همتي ايله تبريزده بوراخيلير. گنج محمدتقي بو غزئته ايله امكداشليق ائدير. اوردافارسيجا شعرلريني چاپ ائتديرير.
آناديليله لاپ ياخيندان تانيش اولور. همين ايللرده دانشسرايا دخل اولور. همين زامان تبريزده فرانسا ديليني اؤيره ­نير و دانشسرادان چيخيب، تبريزده «فردوسي» مدرسه­ سينده ادبي بؤلومو ديپلم آلير، اما تبريزده هله بيليم يوردو قورولماميشدير، تكجه تهران بيلم يوردو واريدي، لاكن گنج‌ محمدتقي‌نين مادي امكاني تهراندا درس اوخوماغا يوخودو. عاليمين علاقه­ سي درس اوخوماغا بير يئره چاتمادي. ۱۳۲۳ و ۱۳۲۴جو ايللرده تبريزده «فرياد»، «خاورنو» غزئت­لري چيخيردي. زهتابي اثرلريني بو ايكي غزئته ­ده چاپ ائتمه­ يه چاليشدي، حتي نئچه اثري فرانساجادان ترجمه ائديب چاپ ائده بيلدي. ۱۳۲۴جو ايلده «آذربايجان» غزئتي تبريزده يايينلاندي. آنا ديليميز چيچك­لنمه ­يه باشلادي. زهتابي اورادا مقاله­لر يازماغا باشلادي. همين ايل «جوانلار» غزئتي­ني رهبرليك ائديب، مقاله ­لر و شعرلري چاپ اولاراق، سياسي فعاليته قاريشير و بير ايل ملي حكومتله ياناشي، اوز ائلي و يوردو خدمتينده چاليشير. ۱۳۲۵جي ايلين آذرين ۲۱ينده شاه اوردوسو تبريزه سوخولدوقدا، ملي حكومت ييخيلير و آنا ديليميزده اولان كتابلار اود ايچنده يانديريلير. عالي تحصيل آلماق اوچون جان آتان زهتابي، سوئت اتفاقينا گئتمك ايسته­ يير، آمما توتولوب مشهدده قند كرخاناسيندا ايشله­ ييب، اورادا تازادان ديپلم آليب، باكييا گئدير و دانشگاها داخل اولوب، «آذربايجان ديل و ادبياتي» تدريس ائدير، همين يئرده دوكتورلوك تئزينده­ن مدافعه ائده‌رك دؤكتورلوك پيتيگي آلير.
عالمين دؤكتورا رساله­سي «ابونواسين حيات و ياراد يجيليغي» ايدي. بو رساله ابونواس شناسليغين اهميت­لي قايناقلاريندان ساييلير. عاليم باكي دانشگاهيندان دوكتورا درجه­ سيني آلير. اوردا درس وئرمه­گه باشلايير و اورادان دو چنت (دانشيار) عنواني آلير. ۱۹۷۸ ايلينده عاليم پروفسورلوق درجه ­سيني بغدادين دانشگاهيندان آلير. [۲]
دؤكتور زهتابي باكي شهرينده خانيم دؤكتور خاور آسلان ايله ائوله ­نير. آنجاق ۱۳۵۰ ايلينده سياسي اويونلارا گؤره عائله‌سيندن آيريليب شوروي­دن قاچماق مجبوريتينده قالير. بغدادا قاچيب و ۸ ايل اورادا اسكي تورك ديللريني تدريس ائدير، آمما همين ايللرده عالم «حزب توده»‌ني آتير و اونا خائن كيمي توخونور. اؤزو دؤنه ـ دؤنه اونلاردان ضربه­لر يئديگينه اشاره ائديبدير. حزب توده ­نين ماهيتي‌ني تانيماقلا سوئت­لر اؤلكه­سيندن قاچماغا جان آتير. نهايت ۱۹۷۱جي ايلده احمد حسن البكر عراقدا ايش اوستونه گله‌رك، عراقين مسكووادا سفيري اولان «شاذل طاقه» يارديمي ايله بغدادا كؤچمه ­يه امكان تاپير. زهتابي نين محكوميت ايللري چوخ آغير كئچميش. بوايللرين خاطره ­لريني قلمه آلان عاليم چوخ آجيناجاقلي گونلريندن سؤز ائدير[۳]. اونون «سورگون ايللري» اثري، بيزيم چاغداش مقاومت ادبياتيميزين سئچگين يازيلاريندان ساييلاجاقدير. زهتابي بوتون عمرونده قاباقجيل، دوشونجه­ لي، ايشلك و مهربان بير انسان ايدي. او يورولمادان چاليشيب، اؤيره ­نيب ـ اؤيرتمه­ گه جان آتميشدير.
بورادا اشاره ائتمه‌لي­ييك ۱۳ ايل آذربايجان جمهوروسوندا و داها دورزگون، سوئت‌لر اتفاقيندا ياشايان ايللرده چوخلو اثرلر يازير، اما چاپ امكاني تاپمير. عراقا كؤچمه­ سينده بونلاري اؤزويله آپارير. بغداد دانشگاهیندا شرقشناسليق دانشکده­سينده «فارس ديللر» و «قديم تورك ديللري»ني تدريس ائدير. ۸ ايل بو بیلیم یوردوندا تدريسه مشغول اولوب، ادبي فعاليتي‌ني ده گئنيشلنديرير. همين ايللر ده «اتحاد يولو» آدلي غزئته­نين چيخماسينا همّت گؤسته­ رير. بو غزئت ايله، ايران ملت‌لري اوچون بئش ديلده راديو وئرليشلريني يولا سالير. همين زامان درين علمي تحقيق‌لره جوموب، آذربايجان و تورك ديللري و ملت­لري حقينده بؤيوك باجاريقلا چاليشيب، اثرلر يارادير، علمي معلوماتيني گئنيشلنديريب، دنيا سويه­سينده دنيا بيلگين­لري آراسيندا يئني تئزلر آرايا قويوب، دنيا عالم‌لري‌نين دقتيني جلب ائدير.
۱۳۵۷جي ايلده ايراندا اسلامي انقلاب غلبه چالديقدا، عالم اؤز آنا يوردونا قاييتماغا جان آتير. ايلك غلبه گونلرده «مهدي بازرگان»دان جواب آلاراق تير آيي‌نين اوچونده ايرانا گلير (۱۳۵۸). تبريزه دؤنور و تبريز دانشگاهیندا عرب و تورك ديللريني تدريس ائتمه­ يه باشلايير. آمما ۱۳۶۲جي ايلده حزب توده‌نين تهمت­لريله دوستاق اولور. ۴ ايل دوستاقدا قالير. ۱۳۶۶ دا آزاد اولور. داها علمي ايشلره جدي صورتده باشلاييب، علمي اثرلريني ترتيب­له ­ييب، چاپ اوچون جدي صورتده چاليشير.[۴] نهايت ۱۳۷۸جي ايلين آذر آيي­نين اوتوزونندا دنيادان گؤزونو يومور.[۵]
عاليمين اؤلومو
عالمين اؤلومو ائله بير زاماندا اوز وئردي كي دنيا دا بؤيوك تأثيرلر ياراتدي. اونونلا برابر شايعه‌لر ياييلدي، هر حالدا ائليميزه بؤيوك بير كَدَر و نيسگيل اولدو. يابانجي خبر قايناقلاري عاليمين اؤلدورولمه ­سيني ادعا ائتديلر، اما خالقيميز بونو اينانمادي، اينانسايدي نيسگيلي لاپ دا آغير اولاردي. دؤكتور صديق بئله ادعايا قارشي چيخاراق يازدي: «بو ادعانين پوچلوغو حقينده هئچ بحثه احتياج يوخدور، ولاكين من بونو دا تأكيد ائتمه ­لي­يم كي زهتابي عمر بويونجا مينلر دفعه گولله­ لنميشدير. وطندن ائشيكده، اجنبي­لر و روس شوونيستلري طرفيندن و اؤز وطنينده ايسه شاهچيلار، عكس انقلابچيلار و اسلامي انقلابيميزي سئومه ­ينلر يوز مينلر دفعه توطئه ­يه معروض قالميش و گولله ­لنميش. نيسگيللي بير وارليغيني قوروماغا جان آتان مظلوم وارليق ايدي. زهتابي اؤز اجلي ايله اؤلموشدور.» [۶]
دؤكتور صديق عاليمين اؤز اجلي ايله اؤلمه‌سيني ثبوتا يئتيرمك اوچون، عاليمين ياخين آداملاري­نين و قونشولاري­نين شاهد اولدوقلاري صحنه‌لري گتيريب و اونلارين ديليجه اثبات ائتمه­يه چاليشير. هر حالدا بؤيوك عاليمين اؤلومو اينانيلماز بير زاماندا اوز وئردي. عاليم تازا ايستيردي بؤيوك و درين دوشونجه‌لري يايماق اوچون زمينه ياراتسين، شاه اثري اولان ـ ايران تورك­لري­نين اسكي تاريخي- لاپ تازا چاپدان چيخميشدي. بو اثر دنياني ترپه­ ده بيلردي، دوشمانلاري ترپتميشدي.
عالمين اؤلومو دنيادا بير بومبا كيمي پاتلاميشدير. دنيانين بؤيوك عالم­لري، اديب­لري، شرقشناسلاري، ديلچيلر، تحقيقاتچيلار اونون اؤلومون آجيليغيني آيدينجاسينا بيان ائتمكده ­ن چكينمه ­ميشديلر. هر ياندا، هر شهرده، هر اؤلكه ­ده بؤيوك تؤر­نلر، بؤيوك ييغينجاقلار قورولموش و مختلف بيلگين‌لر و عالم­لر اؤز تاثراتيني سؤيله­ميشديلر. عاليمين اؤلومو، اونون دوشونجه‌سي‌نين خلق ايچينده ياييلماسينا بير زمينه ياراتميشدير. خليقيميز بئله بير ده ­يرلي عالمي الد­ن وئرديگيني تازا دويوردو! اونا گؤره ده حقلي اولاراق اينانميردي. بو اؤلومو ساده اؤلوم سانا بيلميري.
عالمين بير طرفده‌ن گئنيش معلوماتي و بير طرفده‌ن گؤزه‌ل دورانيشي، ياخشي اخلاق، اونون يازيجيلار ايچينده و عموم خلق ايچينده محبتله قارشيلاشديغينا سبب اولموشدو. بير ايل عرضينده مينلرجه مقاله چاپ اولدو. بوتون يازيچيلار طرفينده‌ن، عالمه اولان بورجلاريني شعر، مقاله و تحقيقي ايشلرده اؤده­مكده چاليشديلار. زهتابي‌نين درين و گئنيش معلوماتي ايله ياناشي، تميز و انساني اخلاق و رفتاري هاميني اؤزونه جلب ائتميشدير. زهتابي آد ـ سان اهلي دئييل ايدي. تهراني، تبريزي، بوشلاييب شبسترده بير بالاجا ائوده قاليب، آمما بؤيوك ايشلر گؤرمه ­يي بؤيوك روحونا اويغون گؤروردو.
۷۵ ياشي اولاركن بير آن ايشله­مكدن دايانمادي، گئجه ­ني گوندوزه قاتيب، گوندوزي گئجه ­يه باغلادي. يورولمادان ائل اوغروندا تحقيقي ايشلري ايره ­لي آپاردي. چوخ متواضع اولاراق، ايرانين هر يانيندا الينه تازا قلم آلميشلارلا تلفونلا قرارلاشير، يول گؤسترمه­ دن دايانمير. اوشاقلارلا اوشاق، بؤيوك­لرله علمله توخونوب، عامي جماعتله ساده توخونوردو و بو رفتاري، هاميني اؤزونه چكيردي.
زهتابي بير آن يورولمادي، هميشه ايشين چوخ اولدوغونو خاطرلاييردي. او، گنجلريميزده، گله‌جه‌گه نسبت اومود ياراديب، گنجلري صاباح اوچون تربيه ائتمه­گه چاليشيردي. عالمين انساني رفتاري، گؤزه‌ل اخلاقي، درين علمي، ساغلام بدني، گولر سيماسي، آمما تئز اينجيه‌ن، پيس رفتارلاري تحمل ائتمه ­ين بير ذات ايدي. قبري نورلا دولوب، روحون شادليغيني تانريدان ديله ييب، آرزيلاييريق يولوگل ـ گئدلي اولسون.عالمين اثرلري
عاليمين چوخلو اثرلري چاپ اولوب، بير سيرا اثرلري ده كامل صورتده و كتاب شكلينده يوخ، بلكه مقاله­لر صورتينده مختلف درگی­لرده چاپ اولموشدور.
بير سيرا اثرلري ده واردير كي هله گون اوزو گؤرمه­ييبدير. بوندان علاوه زهتابي اوچ ديلده توركجه، فارسجا و عربجه ـ اثرلر ياراتميش و بو ساحه­ده اولو بابالارينا تاي تعصبده­ن ايراق، بشريته باغلي قالميشدير.زهتابينين اثرلريني بئله سيرالاماق اولار
۱ ـ پروانه­نين سر گذشتي، شعر مجموعه­ سی، بغداد/ تبريز
۲ ـ ائل اوغلو باغبان، شعر منظومه­سي، بغداد/ تبريز
۳ ـ بختي ياتميش، منظومه، بغداد.
۴ ـ بذ قالاسيندا، منظومه، برلين.
۵ ـ چريك حماسه­ سي، منظومه، برلين.
۶ ـ قوي اولسون اون، حكايه ­لر مجموعه ­سی، تبريز.
۷ ـ آنا ديليميزي نئجه يازاق؟ بالاجا كتاب، تبريز.
۸ ـ معاصر ادبي آذري ديلي/ علمي ـ تحقيقي اثر، تبريز.
۹ ـ ايران توركلري­نين اسكي تاريخي، تحقيقي اثر، تبريز.
۱۰ ـ ايران توركلري­نين اسكي تاريخي، تحقيقي اثر، ايكي جلد، تبريز.
۱۱ ـ ايران توركلرنين ديلي و ادبياتي، تحقيقي اثر، تبريز، مهد آزادي.
۱۲ ـ شاهين زنجيرده، شعر منظومه­ لري، تبريز.
۱۳ ـ دافعه سياستي، جاذبه سياستي اولماليدير، اروميه، نويد آذربايجان.
۱۴ ـ عروضون تورك فولكلوروندا كؤك­لري، تحقيقي ـ علمي اثر، زنجان، اميدزنجان.
۱۵ ـ قاشقايي يايلاغا كؤچور، منظومه، زنجان، اميدزنجان.
۱۶ ـ زبان ادبي آذري معاصر (فارسي)، تبريز.
۱۷ ـ علم معاني (فارسي) تبريز.
۱۸ ـ هستي نسيم، شعر فارسي، بغداد.
۱۹ ـ جنايت ۲۵۰۰ ساله شاهان، (فارسي)، بغداد.
۲۰ ـ آيا زبان فارسي به زبانهاي ملل ديگر ايران برتريت دارد؟
۲۱ ـ القوائد الفارسيه (عربي)، بغداد.
۲۲ ـ آذربايجانين يئر آدلاري، تبريز، مهد آزادي.
۲۳ ـ آذربايجان ديلي­نين نحوي، تبريز فجر آذربايجان.
۲۴ ـ ابو نواس الحسن بن هاني ـ دؤكتورلوك تئزي.
عاليم لرين اثرلري مختليف اؤلكه‌لرده و شهرلرده دفعه‌لرله چاپ اولوب، ياييلميشدير.چاپ اولماميش اثرلري
۱ ـ بير اوخدا نئچه نيشان ـ نمايشنامه
۲ ـ سارا و محمد ـ نمايشنامه.
۳ ـ ملك محمد ناغيلي
۴ ـ ابدي دوستلوق ـ منظومه.
۵ ـ ميشوون افسانه­لري ـ منظومه
۶ ـ گنجلر چلنگي ـ شعر و نثر.
۷ ـ ميرزه مهدي شكوهي­نين شعرلري و ياشاييشي.
۸ ـ حبيب ساهرين اثرلري
۹ ـ علي آقا واحيدين خاطيره­سينه ـ منظومه
۱۰ ـ بيرجه جوت گؤز ـ منظومه.
۱۱ ـ قرآن و مليت (فارسي)
۱۲ ـ مادران ميهن پرست (نمايشنامه) فارسي.
۱۳ ـ مجموعه مقالات فارسي.
۱۴ ـ مجموعه اشعار فارسي.
شوبهه­سيز، بو اثرلرين چاپ اولوب ياييلماسي، چاغداش ادبياتيمیزدا يئني بير حال – هاوا ياراداجاقدير.عالمين شعر دنياسي
آذربايجان شعر كروانيني عصرلر بويو مختلف شاعرلر ايره­لي آپارميش، آغير زحمت­لر سايه­سينده بو گونكو ادبيات بيزه قاليبدير. بو كروانين ايره‌لي آپارماسيندا چوخلو دوستاقلارا، اشكنجه ­لره، دار آغاجلارينا معروض قالان عالميميز آز اولماميشدير. عمادالدين نسيمي، نابي، واقف و. . . نه اذيت­لركي چكمه­ ميشلر. معاصر شعريميزي قوران شاعرلريميز ده بابالارينا تاي، بوتون اشكنجه­ لري، دوستاقلاري، سورگونلري تحمل ائديب، هئچ بير زامان سارسيلماييب، قهرمانجاسينا ظلمه قارشي دؤيوشده هميشه دوز يولو آراييب، حقيقت داليجا گئديبديرلر. دؤكتور زهتابي دا اؤز سلف­لري كيمي، قارشينا آلديغي دوز يولدان دؤنمه­ ييب و خالقينا گؤزه‌ل، درين معنالي شعرلر تقديم ائديبدير. زهتابي اوشاق ايكن شعره ماراق گؤسته­ريب، آمما ۱۳۲۵ اينجي آذر آيي­نين ۲۲سينده تبريزين ساهات قاباغيندا توركجه كتابلارين يانديرماسيني گؤردوكده[۷] فارس شعرينه دال چئويريب، آناديلينه ائله محبت بسله­دي كي، عمرونون آخيرينه دك اونا وفالي قالدي، بوتون وار قوّه­سيله بو يولدا آدديم آتيب، جان قويدو. همان گونلرده «سن اوسان من ده بويام» عنوانلي شعريني سؤيله­ دي. بوشعر ۵۰ ايلدن سونرا، بوگون ده ديللر ازبري­دير:
سودئييبديرمنه اولده آنام، آب كي يوخ
يوخو اؤير­تدي اوشاقليقدامنه خواب كي يوخ
ايلك دفعه كي چؤر­ك وئردي منه نان دئمه­ دي
ازليندن منه دوزدانه نمكدان دئمه­ دي
آنام اختر دئمه­ ييبدير منه، اولدوز دئمييب او
سو دوناندا دئمييب يخدي بالا، بوز دئييب او.
قاردئييب، برف دئمه ­ييب، دست دئمه ­ييب ال دئيب او
منه هئچ وقت بيا… سؤيله­ مه ­ييب، گل دئييب او
ياخشي خاطرلاييرام ياز گوني، آخشام چاغلار
باغچانين گون چيخانيندا ايليق گون ياييلار
گل دئييردي ـ داراييم باشيوي اي نازلي بالام
گلمه سن گر، باجيوين آستاجا زولفون دارارام
اودئمه زدي كي بياشانه زنم بر سر تو
گر نيايي بزنم شانه سر خواهر تو
بلي داش ياغسادا گؤيدن سن اوسان، من ده بويام
وارسنين باشقاآنان، واردي منيم باشقا آنام
اؤزومه مخصوص اولان باشقاائليم واردي منيم
ائليمه مخصوص اولان باشقاديليم واردي منيم
ايسته­سن قرده­ش اولان، بير ياشاياق، بيرليك ائده­ك
وئره­سن قول ـ قولا بوندان سورا بير يولدا گئده­ك
اوّلا اؤزگه كولكلرله گر­ك آخميياسان
ثانياوارليغيما، خلقيمه خور باخميياسان
يوخسا گر زور دييه­ سن، ملتيمي خوار ائده­سن
گون گلر، صفحه چؤنر مجبور اولارسان گئده ­سن![۸]
همين بو شعر، اوگونلرده هامينين ديلينده اوخونوردو، شاعرين ده شعر عالمينده بير دؤنوش نقطه­ سي اولدو.
زهتابي عمرونو دوستاقلاردا، سورگونلرده كئچيرتدي، هله پهلوي استبدايندان قورتولماميشدي كي، سووئت حاكميتي الينده اسير اولدو. هر حالدا شاعر اوزولمه­ دي، بؤيوك بير جسارتله ظالم­لر قارشيندا داياندي و سسيني اوجالتدي:
آزاد دوغولان انسانا قاندال نه گركدير؟
قاندان­لاري قيرميشلارا زندان نه گر­كدير؟ [۹]
انسانلارين آزاد دوغولوب، آزاد ياشامالاريني ايسته­ين شاعر، بو آزادليغين دليليني تاپيپ گؤسته‌رمك ايسته­یير:
طبيعتين آناسي هر زادي دوغار آزاد
يئري، گؤيو، چيچه­يي
آيي، گونو، فله­يي
نسيمي، هم كوله­ گي
مگر دوغولماز آزاد گؤي ائوينده قار پيله­ گي؟
بشر طبيعتين اوغلو طبيعتين گولودور؟
سبب نديركي بو آلچاقدي ديگري اولودور؟
عدالتين مي بويول؟ يا حقيقتين يولودور؟
عجب عدالت­دير!
عجب حقيقت­دير! [۱۰]
زهتابي بوتون حياتيني اؤز خالقينا حصر ائتميشدير. خالقي­نين تاريخي­نين كئچمیشيني دوشونوردو، هر نه شعر دئييردي خالقيني توشلاييب، خالقينا يول گؤسته‌رمك هدفيله يازيردي. وطن سئوه­ رليك، خالق پرستليك بوتون ايلك و سون آمالي ايدي: نه دونيا ماليندا گؤزو واريدي، نه شهرت آختاريردي، يوخسا فرانسه، آلمان، انگليس و آيري -آيري اؤلكه­لرين دانشگاهلاري دؤكتور زهتابي‌نين معاشيني ياخشي تأمين ائتمك قولونو وئره ­رك، اوستادي ساخلاماق ايستيرديلر، آمما يئنه وطنه باغلي، وفالي و محبتلي ياشادي و يازديغي اثرلر خاليقيميزا هويت سندي كيمي ده­ يرلي و قالارقي­دير.اوستادين اثرلريني اوچ اصلي بؤلومه بؤلمك اولار
۱ . تحقيقي ايشلر ـ بواثرلر تاريخي، ديلچيليك، ادبي تنقيد و سياسي اجتماعي موضوعلاري احتوا ائدير.
۲ . شعرلر ـ مختلف مستعار آدلارلا ـ ميشوولو، شيسترلي، كريشچي و… يازديغي اثرلر گاهدان اوزون منظومه­ لر، گاهدان قيسا شعرلر اولور. هاميسيندا شاعرين مبارز و خالقا اوره ­يي­نين دويونتولريني دويماق اولار.
۳ . نثر ساحه­ سينده يازيلان حيكايه­ لر و خاطره ­لر.
هر اوچ بؤلومده، عالمين گوجلو بير يازيچي اولدوغونو گؤروروك.شعرلري بونلاردير
الف. پروانه­ نين سرگذشتي ب. ائل اوغلو باغبان ـ منظومه
ج. بختي ياتميش ـ منظومه د. بذقالاسيندا ـ منظومه
هـ. چريك حماسه­ سي ـ منظومه ز. شاهين زنجيرده
شعرله يازيلان بو منظومه ­لر، هر بيري، بير ديري رومان كيمي، قهرمانلارين ايچ دنيالاريني، فكر دنيالاريني آچيقلايير. شاعر روحي- معنوي دنياني او قدر ده‌يرلنديرير كي اوخوجو اؤزونو همان قهرمان سايير. شاعرين ديلي او قدر آخيجي و شيرين­دير، او قدر گوجله سؤزلري بير ـ بيرينه دوزوب ـ باغلاييركي آدام حيران قالير، منظومه­ني قورتارمايينجا يئره قويماق ايسته­مير. شاعرين قهرمانلاري، ملي قهرمانلارديلاركي وطن اوغروندا، ائل يولوندا جاندان ال اوزوب، شرافت و منليك­دن مدافعه اوچون جانلاريندان اسيرگه­ميرلر. وطن تعريفينده ديلي آچيلاندا، سانكي داغ ـ داش ديل آچيب انسانلارلا دانيشير. اونون وصفين اوخوياندا سانكي طبيعت ديله گلميشدير. مختلف موضوعلارلا وطن سئوگيسي، ائل قايغيسي بير ـ بيرينه قاريشير. ملت­لر آراسي دوستلوق، قاباريق شكيلده اؤزونو گؤسته­ رير. عالمين ديلينده وورغو ايله هر ياتميشي اويادير، اونا ضربه­لر وورور، وطن عشقي اويادير، قايغيسينا قالماغي اؤيره ­دير.
قدريني بيلمير بير چوخو
تئزده بو غفلتدن آييلماز اولار؛
تاكي دئش­ر سينه ­لرين غربتين
زهرلي تحقير اوخ
اوندا بيلرلر وطنين قيمتين.[۱۱]
شعر، عالمين الينده بير دؤيوش وسيله­ سي­دير، اويانيش وسيله ­سي­دير.[۱۲]
ملتي اويادير، مبارزه­يه يؤنَلدیر­، اوندا هيجان يارا دير و اونا شعور باغيشلايير و گؤزلجه­ سينه آتالار سؤزلريندن شعرينه بز­ك وئرير.
شاعرين شعرلرينده هر زاددان آرتيق آتالار سؤزو ايشلنميشدير:
تك الين اولماز سسي، ائل كيمي يولداش گرك.
( بختي ياتميش)
آنلاسا ائل قدرتين، اؤز وارليغين، ذلته‌ده، ظلمه ده أيمز باشين.
( بختي ياتميش)
قسمت اگر اولسان يمن ده ن گلر، اولماسا گر توخلو چمنده ن گئده­ر،
لوقما دهندن دوشَر.
( بختي ياتميش)
پئنديري ساخلار دري، آروادي ساخلار اري.
( بختي ياتميش)
موفته سعادت قوشو گلمز اله.
( بختي ياتميش)
هر شئيه غالب گلن
ائل گوجودور،
يئل گوجودور،
سئل گوجو.[۱۳]
زهتابي وطنده­ن اوزاقدا ياشاييرسادا وطن اوچون ياشاييردي، ائلي­نين درديني، كدريني اوره­يينده داشييردي. ديلينه، ائلينه و آنايوردونا دريندن بسله­ ديگي محبتله هله گنجليك سوروردو. زهتابي كيمي شاعر، منليك دردي اوچون، آنايوردو اوچون، شاعر اولموشدور. او، شعريله چاليشيردي اؤز ديلداشلاريني، تاريخ، فرهنگ و هويت­لرينه تانيش ائديب، كولتورلري­نين حل اولماسيندان ممانعت ائدسين. بوناگؤره اونون شعري بو گونكو گؤزلليك­لر، فرم ايله محتوا نسبت‌لري رعايت ائتمه­ ده اؤلچولمور. بلكه اونون شعري مستقيم صورتده اوخوجولاردا هيجان، شور، شوق و اويانيش ياراتماق اوچون يازيلميشدير. بو شعر داوام تاپيرسا، شعريميز ظرافتدن دو­شر. اما زهتابي شعرينده پيام، او قدر درين و ده‌يرلي­دير كي مستقيم دانيشيق اؤز اثريني گؤسته‌رير. هله ده اوره‌ك‌لره ياتير، هله ده اوخوماغيندان لذت آپارماق اولور.
شاعرين موفقيتي تكجه صداقت و صميميتي اوچوندوركي هر اوخوجونو ايست­ر ـ ايسته­ مز ياراتديغي فضالارا آپاريب، شاعرين خيالي و ذهني ايله بيرلَشديرير و اوندا همدرد اولماغي اويادير؛ همين بو، شاعرين گوجونو گؤسته ­رير.
پروفسور زهتابي و انقلاب دوشونجه­ سي[۱۴]
پروفسور زهتابي بؤيوك بير عالم، د­يرلي شاعر، دوزگون مورخ، بيلگين ديلچي، عيني حالدا بؤيوك بير انسان ايدي. او، خالقينين، يوردونون و زامانينين ايستكلرينه گؤره انقلابي و دوزگون بير دورومدا دايانميش، اونلارا اويغون جواب وئرميشدير. عاليمين قاباقجيل دوشونجه‌لري، دوزگون فكرلري، ده­يرلي تاپينتي­لاري، ديل، شعر، تاريخ و صنعت حقينده، دنيا بيلگين‌لريني اؤزونه جلب ائتميشدير. قديم دونيا ديللري حقينده ايره‌لي سورولن نظريه­لرين بوتون دوگماتيك، ساختاكار، محافظه­ كارانه فكرلريني بير- بيرينه ووروب، بو علمين عالمانه و حقيقت آختاران آراشديرمالاريندا بير دؤنوش نقطه­سي ياراتميشدير.
اونون بو ساحه‌ده كي باخيشلاري، دنيانين مختلف اؤلكه­لرينده ايگيرمينجي يوزايلين آراسيندان ايره‌لي گليبسه ده، اونون نسيمي اسلامي انقلابيميزدان سونرا بيزيم قولاغيميزا چاتميشدير.
دؤكتور زهتابي ۳۰ ايل دنيانين مختلف بیلیم یوردلاریندا­ ـ شوروي، آلمان، عراق و ايران دانشگاهلاريندا ـ فارسي، توركو و عربجه‌ني درس وئرميش، اونلارجا كتاب بو ديللره يازميشدير. اونون توركو، فرانسه، روس، عرب، انگليس، آلمان و فارس ديللرينه تايسيز احاطه­سي بو امكاني ياراتميشدير كي دنيانين مختلف علمي قايناقلاريندان فايدالانيب، درين و علمي آراشدير مالار ايره‌لي آپارميش و نهايت دوزگون نتيجه­لر الده ائتميشدير.
دؤكتور زهتابي تاريخ علمينده بؤيوك باجاريقلار گؤسته­رميش، تاريخده حق و عدالت ايزلريني آختارميشدير. يالتاق مورخ­لر واسطه­سيله، تاريخده كي ظالم و قولدورلارين ظلم­لري باسديريليب و حقيقت­لر قويلانميشدير، تكجه خالق ايچينده، خالقين ياراديجيليغيندا بو حقيقت‌لري آراماق اولار. رسمي تاريخ، قتل و غارت، اؤلدورمه و ظلم­لري توجيه ائديرسه خالقين اصيل قهرمانلاريني اونودماغا چاليشير. سانكي تاريخ ياراديجيلاري خالق يوخ، بلكه جنايتكار شاهلار، اميرلر، سلطانلار و خاقانلار اولموشلار. آمما بيزيم بو عالميميز، خالق و اونون قهرمانلاريني تاريخ يارادان گؤرور.
ائله اونا گؤره بابك، ستارخان، باقرخان، كوراوغلو، قاچاق نبي، شيخ محمد خياباني، حسين خان باغبان و… قهرمان تانينير. هارادا بو قهرمانلارين عصيان روحوندان دانيشماق ايسته­ ييرسه، شاعرين و عاليمين محكم ايناميندان، خالقا باغلي اينانجيندان آلينميشدير.
پرفسور زهتابي زامان طلب‌لرينه نئجه جواب وئرمه­سي اوغروندا ياشاييشين بوتون ساحه­لرينده تحقيق و ياراتماغا ال وورموش و خالق حاقلاريني غصب ائد­ن ظالم­لر قارشيسيندا، اصولي و انقلابي موضع توتور. ايران معاصر تاريخي، بئله مبارز و حق طلب شاعر دنيا اؤزونه گؤرمه ­ييبدير. عالم، ايراندا گئچه‌ن امپرياليزم سياست‌لريني ياخشي تانيردي و حقلي اولاراق شاهي، استعمار نؤكري بيليردي. شاعر، هر ياندا شاها حمله گتيرير، اونون اربابي آمريكاني اونودمور. بيليريك عالمين اوتوز ايل دوستاق و سورگون اولماسي بو مبارزه­لره و حق سؤزلري دئمك اوچون اولموشدور؛ اما اونون شاعرانه روحو بير آن بو مبارزه ­دن دؤنمه ­ميش و مبارزه­نين حقّانيتنده شبهه ائتمه­ ميشدير و اينانيردي كي خالقي ال ـ اله وئريب بوتون قانداللاري قيراجاقدير، داغلاري سؤكه­ جكدير و ظالم­لري ازه‌جكدير:
ائلين بيرليگي سيلكه­ لر داغلاري دايانماز اؤنونده نه سلطان، نه خان
چكيب اهرمن خلقي زنجيره، ليك هميشه گونو اؤرته بيلمز دومان
اونون چاره­سي تكجه بيرليكده­دير!
شاعر، خالقي اوياتماق اوچون، اونون اليني توتوب اؤز قهرمانلاريلا، اونلارين ظالم­لرله نئجه دؤيوشدويونو تانيتديرير، اسير اولماغي خالقينا بگنمير. ۱۳۵۰جي ايلده شاه، مبارزلري قانا بله­ ديكده شاعر «سوسانماز ائليم» شعرينده هايقيرير:
«وئر ايچسين بو ائل بير دؤيوش باده­سين» !
بو ايللرده، بوغونتو بوتون اؤلكه­ميزي باسديقدا، شاعر خالق اوره­يينده اومود قيغيلجيم­لاريني اكير و اونلارا اينانديرير كي بو تئزليكده حق توفان قوپاريب، ايلديريم شاخاجاق، قارانليقلار اؤلكه­ ميزده­ن كؤچه­ جكدير. گؤركملي عالم، ايرانين نئچه ديللي خالقلاري­نين بيرليگيني ايسته­­يير: بو يولدا چاليشير، هاميدان آرتيق ديلداشلارينا و قهرمان آذربايجان خالقينا آرخالانير:
هميشه اولموش وطنيم ايران
آزادليق اوچون اولارام قوربان
ايران خلق­لرين تانيير هر يان
سلاملار اولسون قارداش ائللره.
***
فارسيله تورك­لر دورسون ياناشا
عرب، كورد، توركمن گلسينلر قوشا
بلوچ، قشقايي داغ آشا ـ آشا
سلاملار اولسون قارداش ائللره.
***
گلسين قوشولسون بوشن دؤيوشه
شاهلارا قارداش گئده يوروشه
***
آلقيشلار دئسين قارداش ائللره.
بو ايللرده تكجه بئله بير بؤيوك مبارز شاعر لازم ايدي تا خالقلاريميزي بيرليگه دعوت ائتسين. بونلاري اوخوياندا اؤزوموزه گووه ­نيريك كي عالمي­ميز شوونيستلر قارشيندا، اونلارا تاي يوخ، بلكه خالقلارين بيرليگينه چاليشير: ايراني بوتوؤلوكده ايسته ­يير و اوره ­يي بوتون ايرانلي­لارلا چيرپينير.
عالم، تبريزين تاريخيني تانيير؛ ۱۳۵۳ و ۱۳۵۴ جو ايللرده بو شهرين سوسماسيني گؤردوكده بئله بير سورغويا گلير:
كئچميشين اوخويوب واراقلاديقجا
يا زندان گؤرونور يا قانلي عصيان
چوخداندير گئنه ده سوسدورولوبدور
بواؤلوم سكوتون پوزماقچون هاچان
بير داها قايناييب جوشاجاق تبريز؟
ارلره بو قدر دؤزوم ياماندير!
سوسانلار ازيلير، سوسما آماندير.
ائللر سوروشور خئيلي زاماندير:
هاچان سون نغمه ­سين قوشاجاق تبريز؟[۱۵]
تبريزده بو سون نغمه­سيني ۵۶جي ايلين بهمن آیي­نين ۲۹ اوندا قوشدو.
۱۳۵۵جي ايلده­ن، خلق اعتراضلاري يوكسلديكده شاه رژيمي بير سيرا ده‌ييشيكيليكلره بويون اگير، او جمله­دن هويداني گؤتوروب، يئرينه آموزگاري قويور. شاعر خالق حاضرليغي‌ني خاطرلادير و «قوللارين ائل چيرمالار» عنوانلي شعريله سياسي حركت‌لري قارشيلايير. شاعر بو شعريده، هويدانين تؤره­تديگي جنايت­لري افشا ائدير.
دوزدور بو ايللرده، شاعر هله سورگونده و وطنده‌ن اوزاقدا ياشايير، آمما درين بير باخشيلا و كامل دوشونجه ايله اؤلكه ­نين سياسي اولايلارين دالين توتور و اونلارا مناسب موضع توتور. اونون ديلي گاهدان هجو ايله، گاهدان طنز ايله و گاهدان جدي صورتده اولاراق شاه ظلمونون قالالاريني ييخماق هدفيله آچيلير. بورادا طنز ديليله بئله باشلايير:
قارقا گليب وئردي خبر قارهاقار
گئتدي هويدا، گلير آموزگار.
قوي كاكا توفيق ايشيني آنلاسين
جورجوقون سيلكه­له­ييب دانلاسين
صوبح آچيلير لاري خوروز بانلاسين
قارقا خبر وئردي چؤنور روزگار
گئتدي هويدا، گلير آموزگار. [۱۶]
بو شعرده، شاعر هويدانين‌وزارت و صدارت دؤره ­سينده بوتون تؤره­تديگي جنايت‌لري، ايرانين ملتي‌نين ازديگيني، وطني ويرانليغا، آرادان گئتمه­ گه سوق وئرديگي ـ «اما تمدن بزرگ»[۱۷] ادعا ائدن اوچوروما ايته‌له­مه‌گيني افشا ائدير و خلقي عصيانا چاغيرير، خالقدان ايسته­ یير استعمار اويونجاغيني قوام تاپماغا مجال وئرمه­ سينلر، بلكه او دا شاهلا برابر قاچسين.
خالقا بئله اوره­ك وئرير:
قويما يئرينده توتا حاشا قرار
قوللارين ائل چير مالار
ال آپارار كرپيجه
باش گؤتوروب تولكوتك
شاهلا برابر قاچار
حضرت آموزگار!
شاعر، خالق اوره­يينده اومود چيراغي يانديرير، اينانديرير كي بو چتين گونلري ده باش اوجاليقلا كئچيرتسه‌لر، خيانت و جنايتلر قاشيسيندا باش اگمه‌سه‌لر، غلبه چالماق ياخيندادير.
بو ايللر، شاعرين ياراديجيليق و فعال زماني­دير. وطنده­ن اوزاقدا اولاركن، اؤلكه ­ميزده اولان اولايلاري دقتله گؤز آلتينا آلير، شاهين رياكارليق، دغلبازليقلارينا توخونوب، افشا ائدير. بو زامان آلمانيادا «بيرليك» آدلي نشريه‌ني چيخاريردي و اورادا شعرلريني چاپ ائتديريردي.
بو نشريه، ايرانا چاتديقدا الده­ن ـ اله گزيب، اؤلكه­ميز ضياليلاري آراسيندا دولانيردي. عاليمين سياسي شعرلري بو زمان خالق و سياسي‌لار ايچينده آلقيشلانير. شاهين مذهبه رياكارليقلا آرخالانماسي، آمما ظلمه، جلادليقا يول آچماسيني گؤزه‌لجه­ سينه قلمه آلير. شاهين حوققابازليغيني آچيقلايير. بونا بير اؤرنك اولاراق «جلاد آچير ملته عرفان يولو» شعريني بورادا گتيريريك:
بنده ووروب ديللري ـ عرفانلاري اوددا ياخيب شعريله ديوانلاري
دوستاق ائديب حق سئو­ن انسانلاري دار قوروب انسانلارا هر يان دولو
جلاد آچير، ملته عرفان يولو!

آخارسي سام، هر ياني جلاد ـ نؤكر قان ايچ­ن اسرائيل اولاردان بتر
آرخالانيب زنجيره، سؤز مختصر گولله ـ توفنگ، داردي بوتون ساغ ـ سولو
جلاد آچير ملته عرفان يولو!

گولله سيخير ائللره، ملت­لره قان چيله يير هئي مدنيت­لره
گؤنده­رير عالم­لري غربت­لره ديرسگه دك قيرميزي قاندير قولو
جلاد آچير ملته عرفان يولو!

سيلكه ­له ­نير خالقلار اصلان كيمي قالخاجاق آخيرده ده توفان كيمي
دار قوراجاق ظولمه باقرخان كيمي جلاد آچانماز ائله درمان يولو،
عصيان آچار ملته عرفان يولو، چاره ­دي چون دردلره عصيان يولو[۱۸]

زهتابي، همين ايللرده شاهين بير طرفدن جنايت­لريني، اؤلدورمه ­لريني افشا ائدير؛ بير طرفدن ده علمي اوجاقلاري ـ بيليم يوردلاري­نين باغلانماسيني خاطيرلاییر. خالقين سئويملي اولادلاري­نين دوستاقلاردا چورومه­سيني، هر كوچه باشيندا دار آغاجلاري­نين قورولماسيني، قهرمانلارين خياوان آسفالتيني قانا بوياماسيني دؤنه ـ دؤنه آچيقلايير و دئيير: بير حالدا كي شاهين قوللاري ديرسگه‌ دَك خالق قانينا بلنميشدير، «تمدن بزرگ»؟ آزادليق و صلح‌دن دانيشير؛ آمما خالقيميزين چاره‌سي تكجه عصياندادير، بلكه رژيمين قصرينه ولوله ساليب، توفان قوپارسين. شاعر ۵۶جي ايلين بهمن آييندا تبريزي عصيانا چاغيرير و بئله دئيير:
اي هله ده سينه­ سي قان تبريزيم
يونجا يئييب حقين آلان تبريزيم
شير كيمي سنگرده ياتان تبريزيم
سيلكه ­له زنجيرلري قير بير داها،
ميدانا اصلان كيمي گير بير داها !
***
تاريخه زينت دي سنين مرد آدين
لرزه ساليب قرنلره فريادين
سنسن اؤزون آخري اؤز امدادين
دور كي اسارت ياراماز تبريزيم،
ظولمه اؤلوم فرماني ياز تبريزيم! [۱۹]
شاعر بو شعرده تبريزين يوكسك همتيني اؤيومك‌له ياناشي، بو شهرين اهلينه ظلمه دؤزمه­يي بگَنمیر، بئله گؤزله ­يير كي بابك­لر، كوراوغلولار، ستارخانلار بؤيود­ن آنا، عصريميزين يئني بابك‌لريني دوغمالي و عصريميزين فرياديني چكمه­لي­دير. عصرين شيخ خياباني­سيندان ايستير بلكه دوشونجه يارادان دانيشغي ايله خالقي يوخودان اوياتسين.
دوغرودان شاعر حقلي اولاراق ايسته­مير تبريزي دايانميش گؤرسون، بلكه بوتون ايرانين آزادليغين ايسته ­ميشدير. شاعر يئنه ده تبريزي عصيانا چاغيريب بئله باغيرير:
قوي غضبون گورلايا توفان كيمي قان جوشا قلبونده بير عمان كيمي
ميدانا گير قورخمايان آسلان كيمي سنگر ائله داغ ـ داشيني بير داها
قدرتيوي گؤست­ر او ساتقين شاها!

دوغرودان همان ايل بهمن آييندا قانلي تبريز آياغا قالخيب قانا بلندي. شاعر بو فاجعه­لري گؤردوكده ايران ملتينه اوز چئويريب «شاه گنه قان ـ قان دئيير» شعريله شاهين جنايت­لريني افشا ائدير:
قيزدي هاوا، واي! ده لي هذيان دئيير،
شاه گنه ملت لره قان ـ قان دئيير! [۲۰]
بو اوزون شعرده، شاعر شاهين يالانچي­ليغيندان، اؤلدورمه­لريندن، كوروش و داريوش جنايت‌لرينه اؤرتوك ساليب، اؤزوده اونلارا تاي جنايت­لره ال ووردوغوندا، مملكتي اوجوز قيمته آمريكايا و آيري اؤلكه­لره ساتماغيني، يئرينه توپ و تفنگ آليب مظلوم خالقيميزين سسيني بوغماغا چاليشديغيني افشا ائدير. شاعر بورادا هر مبارز، هر خطيب­دن قاطع اولاراق شاها قارشي دانيشير و شاه رژيمي‌نين ييخلماسيني ايستير. «قوللارين ائل چيرمالار» شعرينده خالقين، رژيمي ييخماسينا حاضيرليغيني گؤسته­رير.
شاعيرين ديلي گاه كسرلي، گاه توند سياسي، گاهدان دا طنزله دولودور؛ آمما هر حالدا حق آختاران، ناحقي باسان­دير. شاهين ۵۷جي ايلين سـونلاريندا اؤزونو مسلمانليغا وورماسي، شاعيرين اثرينده بئله گؤسته­ريلير:
موشدولوغون بورج اولا اي خوش خبر
شاه باباميز كهنه مسلمان اولوب!
ملت اسلامي قيراندان سورا
توبه ائديب قائل قرآن اولوب![۲۱]
اما انقلابين غلبه چالماسيني ياخين گؤره­ن خائن­لر، چانتالاريني دولارلارلا دولدوروب قاچيرلار. بورادا شاعر دئميشدي:
خالقي سويان بوينو يوغونلار بويون
چانتا دولو، قويما! قاچير اي دادش!
دؤكتور زهتابي بو گونلرده بوتون ايران خالقلاريني بيرليگه چاغيرير. و تكجه توركو يوخ، بلكه فارسيجادا شعر دئيير. «نداي شهيدان بلوچ» شعرينده بئله بير ايديياني آچيقلايير:
اي بلوچ شيردل!
تا بدست آري وطن را
تا براندازي زبن رسم كهن را
تا كه فرزند تو تندر ميهنش آزاد باشد
تا بلوچستان تو آباد باشد
و اندر آن نسل جوانت بختيار و شاد باشد
آن تفنگي را كه ماه هشتيم برگير؛
و بدين پيكان با تدبير
دست در بازوي فارس و ترك و كرد و عرب زن
چون نباشد دست تنها را صدايي.[۲۲]
زهتابي شاها قارشي مبارزه­لري آلقيشلايير و «چريك حماسه‌سي»[۲۳] آدلي اثريني ۱۳۵۵ ايلينده يازير و اورادا امپرياليسم و شاها قارشي مسلحانه دؤيوشو مدافعه ائدير. شاعر ۱۳۵۰دن ۱۳۵۷يه قدر ايللرده ان آچيق انقلابي و حماسي شعرلر دئيير و شاهدان، جنايت و خيانت­لريندن نفرت بسله­ييب، خالق قهرمانلاري­نين شاها قارشي گئده­ن مسلح گنجلري اويور. ۵۷جي ايلده ايران خالقلاري­نين شاها قارشي مبارزه ­سي آيدينلاشديقجا شاعرين ده ديلي آيدينلاشير؛ خالقدان قاباق يول گؤسته قانابليره؛ سونرا توبه ائديب مسلمان اولماغيني دئيير.
شاه بو حيله­لرله خالقين كسرلي مبارزه­سي­نين قارشي­ني آلماغا چاليشير، اما انقلاب دايانمير، يولوندا هر نه وارسا ووروب – سينديرير و نهايت بهمن آيي­نين ۲۲سينده غلبه چالير. بوتون ايراندا بئله بير شاعر كي، اوتوز ايل ـ بوغونتولو گونلرده­ن انقلابين غلبه چالماسينا كيمي شاه قارشيندا دايانيب، بير آن سوسماييب، گئري قاييتمايا، … يوخدور؛ البتده ايرانين انقلابي حركت­لرينده دوكتور زهتابي­نين انقلابي شعرلري­نين ائتكي­ سيندن دانيشماق بوندان دا آرتيق مجال ايستير، آمما زهتابي تكجه انقلابي شاعر دئييل، بلكه بؤيوك بير عالم، محقق، اديب، ديلچي و اجتماعي مصلح­دير؛ بوندان آرتيق بو ساحه ده دايانماق لازم دئييلدير.
عالمين اثرلريني اينجه‌له ­مك عروضون تورك فولكوروندا كؤك­لري
عالمين ده­يرلي علمي، تحقيقي اثرلريندن بيريسي ده بو كتاب «اميد زنجان» در گيسينده چاپ اولموش (۱۳۷۶جي ايلين مختلف ساييلاريندا) و اديبلر طرفيندن قارشيلانميشدير. بو اثري، عالمين ۳۰ ايل زحمت­لرينين نتيجه­سي كيمي قيمتلنديرمك گركدير. دؤكتور زهتابي باكيدا اولان ايللرده (۱۹۷۱ ـ ۱۹۵۴ اينچي ايللده) اورادا اولان ادبيات­شناسليق ساحه­ سينده عروضا اولان منفي مناسبتي گؤروب و هر ياندا اوخويودو:«عروض بيزه گلمه دير، بيگانه دير».
عاليمين فيكرينده، باكيدا تدريس ائدركن، بوفكره قارشي شبهه يارانير. ائله بونا گؤره بو باره­ده گئنيش بير مطالعه و تحقيقه اوز گتيرير و چوخلو يادداشتلار گؤتورور. بو ايشدَن اؤترو هر ملي ادبياتين منشايي و ايلك بولاغي اولان او ملّتين فولكلورونا دقت يئتيرير. فولكلورو موزدا منظوم و منثور اثري­لري باشدان اوخويور. اؤزبكستان، توركمنستان، تاجيكستان و … هر يانا سفر ائدير. چاپ اولموش فولكلور نمونه ­لريني نظردن كئچيرديب، قيدلر گؤتورور. دوست­لاريندان، شاگردلريندن كؤمك آلاراق، تورك دنياسيندان آغيز ادبياتي­نين اؤرنك­لريني توپلايير. مسكو، لنينگراد و باكيدا الينه كئچهجن كتابلاري آراشديرير. تكجه تورك ديلينده آراشديرمالارا محدود قالمير، بلكه فارس و عرب ادبياتي­نين دا فولكلوروندا دقت ائدير. فولكلور نمونه­لريني توپلايير، توتوشدورور و آراشديرير. بغداددا اولان ايللر، استانبول و آنادولودا اولان ايللرده بو آراشديرمالارا داوام وئرير. قديمكي اثرلريميزي بير ده باشدان اوخويور. دده قورقود، ديوان لغات­التورك، حتي كوراوغلو داستانلاريني، عاشيقلارين شعرلريني اوخويور. عراق تورك­لري، توركمن، اوزبك، قازاخ، قيرقيز، تاتار، ياكوتلار، كريم تاتار لاري و … فولكلور نمونه­ لريني الده ائديب هيجا و عروض عنصرلري باخيميندان دقتله نظردن كئچيريب، قيدلر گؤتورور.
تبريزه گلديكده ايراندا چاپ اولان اثرلري دؤنه ـ دؤنه اوخويوب توتوشدورور. ۱۳۶۱جي ايلده بير واحيده­ني بيان ائتمه­ يه چاليشير، چونكي داها بونا اينانميشيدير كي «عروض بيزه گلمه، ياد و بيگانه يوخ، بلكه دوغمادير». اما ايشي قورتولمور، دوستاغا دوشور. دؤرد ايلدن سونرا يئنه آزاد اولاراق بو فكريني داها بيان ائتمه ­يه دايانير. دؤرد آي گئجه ـ گوندوزونو بير ـ بيرينه باغلاييب، بو ۶۰۰ صحيفه ­ليك اؤلمز اثري يارادير و ۳۰ ايلليك زحمتي­نين نتيجه ­سي اولان اثريني خالقينا اتحاف ائدير[۲۴] و بئله يازير:
«بو اثري يازماقلاري باغلي اولان آذري خلقين مدنيت و ادبياتينا، ائله­جه ده عموم تورك كولتورو و ادبياتينا كيچيجيك خدمت ائتميش اولسام، اؤزومو خوشبخت و بختيار حساب ائده­رم.»[۲۵]
زهتابي‌نين درين آراشديرمالاري نتيجه­سي چوخ اؤنملي و ده‌يرلي­دير. بيليريك هر بير ملي ادبياتين ايلك قايناغي، اوميللتين فولكلورودور. آذربايجان ادبياتي‌دا بو عمومي قانوندان استثنا دئييلدير. قديم دورلردن ـ بوگون ايگيرمينجي يوزايلين سونلارينا قدر يازيلي تورك ادبياتي­نين شعري ايكي وزنده ـ هيجا و عروض وزنلرينده يازيلميشدير. ايگيرمينجي يوزايلين اوّللرينده آذربايجان دا وزن­لرـ عروض و هيجا عالم­لريميز طرفيند­ن آراشديريلير. بير سيرا عالم­لر، عروضا قارشي چيخاراق، اونو ياد، بيگانه سانيب، شعريميزدن اوزاقلاشديرما فكريني ايره‌لي سورورلر، بير سيرا عالم‌لر ده، هيجا وزني‌ني دوغما بيله­رك عروضي ائشيگه آتماغا اوره‌كلريند‌ن گلمير؛ اما دانشگاهلاردا بو عمومي قكر اولوب، رسمي بير شكل الاراق، داها عروض تدريس اولونمور. بونون نتيجه­سي بو اولور كي گنج نسليميز عروضا قارشي چيخير و اونا بيگانه قالير و اونو يابانجي تانييير.
دؤكتور زهتابي بو وضعيتي گؤردوكده، ساكت اوتورا بيلمزدی. نتيجه ده آذربايجاندا اولان آراشديرير، علي اكبر طاهر زاده ـ صابرين بو ساحه ­ده فكرلريني آچيقلايير و هاميسينين حرمتيني درينده­ن ساخلاياراق، اولان قكرلري آراشديرير، عرب ادبياتيندا دا بو آراشديرماني داوام ائدير.
بو بحث مختلف بين­الخالق سئمينارلاريندا دانيشيغا آلينميش و دؤكتور زهتابي بونلارين هاميسيندا اؤز نظريه ­لريند­ن مدافعه ائتميشدير و دنيا سويه­ سينده يانليش فكرلره قارشي دايانميشدير.
اوستاد، تورك، فارس و عرب ادبياتيندا عروضون نئجه دوغما اولدوغونو آچيقلايير، عروضون ماهيتي‌ني و كؤك­لريني آختارماق اوچون يازيلي ادبياتدان چوخ قديم اولان فولكلورا اوز گتيرير.
اوستاد، بونا اينانير كي عروض بيزده ده واريميش. ايلامدان اؤنجه آتالار سؤزونده، مختلف فولكلوريك شعرلريميزده عروض وزني ايشه گئديب؛ آمما عروض علمي‌ني عربلر يارادير و بوگون دؤكتور ناتل خانلري، همان يولو داوام وئرير. اوستاد زهتابي، بو اوچ ديلين ـ تورك، فارس و عرب ـ عروضون بيري ـ بيريندن فرقلي اولدوغوغو دويور و بو فرقلرين كؤك­لريني آراشديرير. پروفسور، آذربايجان شعر وزنلرينه گلديكده، هيجا وزنلريني دقيق بير صورتده آرايير، گؤتور ـ قوي ائدير و نهايت دوزگون علمي نتيجه ­لر آلير. گؤز­لليك­لريني آيدينلاشديرير. بئله ­ليكله بو ۶۰۰ صحيفه­ ليك اثر خالقيميز او چون اؤلمز ادبي آبيده كيمي قالير.
پروانه نين سرگذشتي[۲۶]
بو اثر «م. شبسترلي» تخلصو ايله ايلك دفعه بغداددا، سونرا تبريزده چاپ اولدو. بو اثري احتوا ائده‌ن شعرلر عبارتدي:
۱ . ساغ اول بغداد
سن اوسان، من ده بويام
باغلي قاپيلار
بير ديلَك
بير داها
رخشنده­نين آرزوسو
قربتده­كي­لر
توفان قوپاجاق، توفان!
سهنددن پيراما قرونا پيغام!
سوسانماز ائليم!
ائل قيلينجي
يوردومون قبله­سي
سعادت وطنده­دير و نئچه بالاجا شعرلر
۲ . منظومه­لر:
كيچيك قردشيمه مكتوب
پروانه­نين سرگذستي
يوخي
غزللر
زهتابي بير مكتوبدا كيچيك قارداشيلا دانيشير. اوزامان شاعر سوئت اؤلكه­ سينده ياشاييردي. بوردا باشينا گلن حادثه­لري قلمه آلير و بير وطن سئوه­ر انسانين ايچ حاللاريني، پاك دويغولاريني تصويره چكير.
«پروانه­نين سرگذشتي» منظومه ­سينده، بوگون آذربايجانلي­لارين او تايا قاچماسي و اوراداكي چتين شرايطده ياشامالاري، كيملره بويون اييب، تحقيرلره دؤزمه­ لريني تصويره چكميش و پروانه ديليجه اؤز حاليني يازميشدير.
بو اثر نئچه منظومه­ني احتوا ائدير كي قاباقجا او بيري اثرلرده ده گلميشدير. بو منظومه‌لر بونلاردير:
ـ يوخي
ـ بختي ياتميش
ـ بذ قالاسيندا
ـ كيچيك قارداشيما مكتوب
ـ افسانه ­دي شمشيره دايانمازسا آزادليق
بو اثرين ايلك منظومه‌سي اولان «شاهين زنجيرده[۲۷]»، شاهين قوشونو، بير آزاد سمبوليك قوشو كيمي تصويره آليب، اونون ديليجه وطنداشلاريني وطن سئومه­يه، دوست ـ دوشماني دوزگون تانيماغا، يادلار سؤزلرينه آلدانماماغا چاغيرير.
بو اثرينده ده، شاعرين بوتون بشريته آرزيلاديغي سعادت و كرامتي آنلاماق ساده دير، باشدان باشا وطنداشلاريني خطاب ائده­رك، وطنين مقدسليگيني آنلاتماق ايسته­يير و ملت­لر بشريتين عضو و اولاراق:
بير عائله­دير بشريت
دايم آراميشدير او سعادت
و كرامت
ملتلر اونون عضوو كيمين­دير
يوكسلمه­سه لاكن، سورونر هميشه كاروان اوجالانماز.
انسانليغا لاييق اولان انسان
اؤز ملتين دردينه بيگانه قالانماز
اؤز قونشوسونو غمده گؤروب، كئفده اولانماز.
انسان دئييل همجنسيني بدبخت گؤروب، جام آرايانلار
خلقي ازيلن حالدا سوسوب نام آرايانلار!
شاعر وطنده‌ن اوزاق غربت‌لري گزيب، خوشختليك آختارانلاري هارايلير، ائلين داردا اولماغيني سؤيلور.
شاعر سعادت آرديجا دنياني يئرسيز بيليب، آزادليغي آنا تورپاقدا بيلير و گوهري وطنده تاپماغي لازم بيلير. شاعر جسا قیزیل قلم آذر Qizil Qelem...

ما را در سایت قیزیل قلم آذر Qizil Qelem دنبال می کنید

برچسب : نویسنده : mrbkarimia بازدید : 123 تاريخ : پنجشنبه 1 دی 1401 ساعت: 22:50