ميرزا حسين كريمي 1310جي ايلده ماراغانين مؤمين و ديندار بير عائله سينده آنادان اولدو. ماراغا قديم زامانلاردان يوزلرله بؤيوك سؤز و دوشونجه عالملرين آنا يوردو اولموش؛ اوحدي، عبدالقادر، اشرف، درويش، دخيل، شكوهي، ذاكر كيمي عالملري اؤز قوينوندا بؤيوتموش و بوگونده بويورد بئله انسانلاردان و ياراديجي عالملردن بوش دئييلدير. ميرزا حسينين آتاسي مرحوم ذاكر مراغهاي باققالليق و شام دوزهلتمه ايشينده چاليشاراق، يازيب ياراديردي ده. اونون اوغلو، ميرزا حسين، اونون بير سيرا اثرلريني اؤز دفترلرينه سپهرك، اونلارين يايماسينا كؤمك ائتميش، آنجاق مستقل بير صورتده ياييلماسي داها لازمدير.
ميرزا حسين مكتبه گئديب، اسلامي علملري الده ائدهرك، مدرسهيهده گئدير و باجارديغي قدهر معلومات الده ائدير. سونرا بازارا گليب، آتاسينين اليني توتور. آنجاق آتاسيدا، اوغلونون استعداديني گؤرهرك شعرده فصاحت و بلاعت صنعتلريني اؤيرهتمهده اسيرگهمير. ذاكر، مؤمين بير انسان اولاراق نوحه و مرثيه ادبياتينا ماراقلي اولوب و انجمنلرده اشتراك ائديردي. او، اوغلونودا بو ييغينجاقلارا آپاريب، اونون ياراديجيليق قووهتيني گوجلنديرير و ميرزا حسين ياواش- ياواش قوشدوغو شعرلري اوخويور. ميرزا حسين نوحه ادبياتيندا چاليشديغي زاماندا، طنز و ساتيرا شعرلري ده يازيب- اوخويور. گئت به گئت اؤزو بؤيوك بير طنز شاعري اولاراق، بو ادبياتي خالق ايچينده يايير. اونون بيرينجي اثري 18 ياشلي اولدوغو زامان 1338ده ياييلير و چوخ تئز خالق طرفيندن سئويلير و بير ايل سونرا ايكينجي و اوچونجو جلدلريده اورتايا گلير.
كريمينين «رنگارنگ[1]» آدلي كتابلاري، هر جلدي اون دفعهلر چاپ اولوب و خالق ايچينده ياييليبدير. ميرزا حسين، ماراغا شهرينده ادبي انجمني قوراراق، چوخلو شاعرلري اؤز دؤرونه توپلاييب و ادبياتين گئنيشلنمهسينده بؤيوك خدمتلر گؤستهريبدير. اونون علمي فعاليتلري يانيندا ماراغالي اوحدينين مقبرهسينين ياپيلماسيدا قيده آلماغا لازيمدير.[2]
كريمينين ياراديجيليغيندا، ايلك اؤنجه اسلام قانونلارينين اجرا اولونماسي يئر آلير. آنجاق اونون شعرلرينده، بو قانونلاري پوزانلار، بو قانونلارا قيدسيز قالانلار، شاعرين طنز اوخلارينا هدف ساييليرلار. شاعر، بئله آداملاري آلايا توتوب، خالقيميزي تميزليگه چاغيرير. جامعهده اولان قئيدسيزليغي لوغازا توتوب و بئله رفتارلاري تنقيد ائدير. معروف شعري «ميني ژوب» اولاراق بئله باشلايير:
نه گؤزهل خوش ياراشيرميش سنه اي جان مينيژوب
حوسنووه وئردي ترقي يوزه دوخسان مينيژوب
اونون آرديجا بئله سؤيلور:
بيزيم آرواد دا باخير قيزلارا كم كم اويانير
گئينوب تازه بيمان قيزي بيمان مينيژوب
سونرا، آنا ديليجه، قيزيني نصيحت ائتمهيه باشلايير:
چوخ گؤزهتله بو لباسين بالا امنيتي يوخ
سني بيردن گؤرهسن ائتدي پشيمان مينيژوب
و اونو خارجي سوغاتي بيلهرك بئله دئيير:
نه قدهر مود گؤروسن خارجي سوغاتيدي ليك...
و سونرا اجنبيلرين سياستينه چؤنوب، اونلاري بئله افشا ائدير:
كيم خدايا گؤرهسن آچدي بو خلقين اوزونو
نه حيا قويدو، نه ناموس، نه ده وجدان مينيژوب
آدين اسلام قويان خارجه تقليد ائلهمز
پوزوب اسلامي نه دين قويدو، نه ايمان مينيژوب
شاعر حقلي اولاراق گؤزهل طنزلرله، ياد اؤلكهلرين استعمار اللريني يوردوموزدا گؤستهرير و «ايران اره گئتدي» سؤزو ايله، يوردوموزون دوشمنلر الينه دوشمهسيني ديله گتيرير:[3]
من يانميرام ايران اره آيا نييه گئتدي
اما يانيرام آخ نيه بيگانييه گئتدي.
بوندا يوخوموش غئيرت و وجدان اره گئتدي
افسوس منيم سؤيگولوم ايران اره گئتدي.
بو شعرين داواميندا، استعمار اليني گؤستهرهرك، اؤز مخالفتيني حاكم رژيم ايله جسارتله ديله گتيرير[4] و بئله دئيير:
من قويمارام ايران اولا بيگانهيه آرواد،
جاندان گئچهرم سؤيگولومو ائيلهرم آزاد،
ايران آنادور ملته، ملت اونا اولاد،
كريمينين بوللو- بوللو شعرلرينده خالقين يانليش دوورانيشي تنقيد قلمي ايله آچيليشير، آنجاق گاهدان، ساده بير ناغيل، تمثيل و حيكايهلريله، سياستچيلر ده تنقيده آلينير. او جملهدن ايكينجي دنيا ساواشيندا- شرق ايله غرب- دوغو ايله باتي حاكملري ال - اله وئريب ايراني اله آلديقلاريني، «اولاغيلان دوهنين حيكايتي» عنوانيندا، بئله تصويره آلير:
ييغديلار باشلارينا بير قدهريده تولكي- دوشاني
ملي قوشون قويوب آدين، گزديله باغ و بوستاني
گزديله بير بئش- آلتي آي- ياخشي ييوب اولابلا چاغ...
كريمي همين تمثيللردن بوللو- بوللو استفاده ائديب، جامعهنین عيبهجرليكلريني گؤستهرير. او قارقا ايله بلبل حيكايهسينده بلبلون قفسده اولدوغو و قارقانين آزاد ياشاديغي تصويره آلينير:
هانكي قوشون كي گؤردولر خوش ديلي، خوش بياني وار
تئز قفسه ساليبديلار قالدي نه قدري جاني وار
و يئنه ديل حقينده يازير:
قاعدتاً گرهك ديلي
قارقا گليبدي بولبوله
بو، بالاجا بير تمثيلدي تورك ديلينين ايراندا اؤيرهنمهسي و دوستاق اولماسينا.
باخين كي بورادا قارقا اؤز ديليني نئجه رسمي بير ديل اعلان ائدير:[5]
سؤيلهدي من وكالته منتخبم طيوريدن
بير نئچه امر وار گرهك ذكر اولونا اموردن
بير بودو هر قوشون گرك نغمهسي قارقار اولا
شهريده مين ديل اولمايا جملهسي بير قرار اولا.
شاعر باشقا بير تمثيلده، بير جندهيي و مُرداري يئمك اوستونده قوشلارين حركتيني آچيقلايير، آمما حقيقتده، اجتماعي صنفلري گؤسترمهيه چاليشير و موردار دئمكله ربا كيمي حراملاري يئمكدير[6]. گؤرون كيملر و نئجه بو جندهك اوسته تؤكولوبلر:
زاغ يئدي، خوروز يئدي، كركس ايله تويوق يئدي
بعضيسي قيزديريب يئدي، بعضي سويوق- سويوق يئدي.
ليلك بي نوا گؤروب آجدي، ال آچدي ميته
حمل به صحت ائيلهييب گلدي داراشدي ميته
ذره نظرده دوتمادي مكهنين احتراميني
حاجي داراشدي ميردارا، بوشلادي ننگ و ناميني
سئرچه دئييردي كهليكه باشيوي باشما قارليغا
ايشكي يئتيشدي دارليغا، وئر اؤزوو بيعارليغا
آتديلار پارساليغي، كئچديله ننگ و نامدن
قوهسي قدري هر گلن شاققالادي حرامدن
كريمي طنز، شوخلوق و گولدورمهدن منظوري خلقي نصيحت ائتمك و اونلاري دوز يولا گتيرمكدير كي شعريني اوغلونا نصيحت نامهكيمي قلمه آلميشدير:[7]
گرايسترسن اولا عيشون جهاندا پايدار اوغلوم
قولاق وئر بير نئچه سؤز ساخلا مندن يادگار اوغلوم
چيينلرده نه بار ائيله اؤزون، گؤزلرده خار اوغلوم
گر اولسان مرد قانع، اولماسان گؤزلرده خوار اوغلوم.
گزرسن خرم و خندان، ياشارسان كامكار اوغلوم.
***
دانيش، اوتقون دانيش، سؤز چيخسا آغزوندان قاناد باغلار
سورادان اوتماق اولماز تورشولو آش تك، بوغاز داغلار
حوادثه دايان داغ تك، چكيلسه سينهوه داغلار
يئروندن اولما گيرم كه يئريندن اويناسا داغلار
صبور اول، محكم اول، قرص اول، متين اول اوستوار اوغلوم.
***
نه آتش اول، تفاقلار ياندير، انسانلار هلاك ائيله
نه باد اول، سرولر ييخ، نسترنلر چاك- چاك ائيله
نه خاك اول نازنينلر كاميوه چك، توده خاك ائيله
سو اول، هر لكهني زايل ائدوب مُرداري پاك ائيله
صفا وئر گلشنه، قوي خرّم اولسون لالهزار اوغلوم...
كريمينين شعرلريندن تكجه گولدورمه يوخ، بلكه انساني فكره دالديران سؤزلرده چوخدور.كريمي بير شعرينده «داروي ضد حشرات» آدييلا، شاه رژيمي زامانيندا دارانگ - دورونگ ايله راديودا، تلويزيوندا، سينمالاردا، درگيلرده روغن نباتيني- قو، شاه پسند و باشقالاريني تبليغ ائدهرك، بو موضوعا بئله ياناشير:[8]
ايسترسن اگر قورتولاسان رنج بلادن
اورگش بو داواني بالا طب الشعرادن
ايسترسن اگر ياي- يازي جسمون قالا ساليم
بيتدن، بيرهدن، ميغ ميغا بيشرم و حيادن
عقربدن، ايلاندان، جوجودن، مور و ملخدن
چوشدان، گنهدن، پشه و زنبور و موزادن
هم ايت قاپا بيلمز سني، هم قورد يييه بيلمز
گر ائيلييهسن مصرف عزيزيم بو دوادن
باصرفهدي امشي و ددندن، پشهبنددن
محكمدي چوماقدان، قمهدن، تير و عصادن.
گر ميتون اعضاسينه سوتسن او دواني
نكرين قاچار، ياخشيدي تلقين و دعادن
قوي آديني عرض ايليوم آرام اولا فيكرون
***
اخذ ائيله بو داروني حكيم الحكمادن
بير ده نه چرنده، نه پرنده، نه گزنده
وئرمز سنه آزار نه يئردن، نه هوادن
ايستهسن اگر هئچ سني آلاتميا شيطان
يئ روغن قو، قوي سالا اعصابي قوادن
ال چك ساري ياغدان گؤروسن يوخدو وفاسي
مدتدي او بيعرضه كوسوبدور فقرادن
اما بو نباتي ياغي دوتموش بئله تصميم
تا زندهدي ال چكميه حمال و گدادن
او صافيني راديودان ائشيت شاه پسندين
بير دلبر طناز و پسنديده ادادن
طعم كره دارد مزه و منظره دارد
بير حرز اثر بخشيدي طاعون و وبادن
اي مفلس بيچاره يئي، قوي نسليوي كسسين
قورتول غم اولاديدن، آلام فسادن
هيهات كريمي ساري ياغي ائوه قويماز
گيرم الي قوينوندا اؤزون سالسا باجادن.
كريمي گولدورمهلي شعرلريله، چوخ وقتلرده رژيمين قارشينا چيخير و سؤز هُنريندن استفاده ائدير[9]. استعمار الينيده مختلف يوللارلا افشا ائدهرك، خالقي اوياتماغا چاليشير[10]. كريمي بوتون شعرلرينده جامعهنین آشاغي و زحمتكش طبقهلريندن دفاع ائدهرك، چوخلو شعرلرينده بو ايكي- وارلي و يوخسول- طبقهلري بير- بيرينين قارشيندا قويور. جامعهميزده پول، پيلو، پارت و پاتلئت دهيهريني انسانلارين دوشونجه، زحمت و پاك دويغولارينا مخالف گؤرور و دئيير:
بوگون هاياندا آچيق گؤز وار اسكناسه باخور
هنر، ادب وئجه گلمور، باخان لباسه باخور.
هونر پيلودي، ادب پول، كمال پاتلئت و پارت
مقربان تمدن بو دؤرد اساسه باخور.
شاعر دولتلي ايله كاسيبي توتوشدوراراق يازير:
نئچه يئرده قاريشار بير- بيره دولتلي- كاسيب
كي بونون فقري، اونون ثروتي معلوم اولماز.
بيري حمامدي، بير قبردي، بيرده عرصات
بيري بو بارهده فيكر ائيلهسه مغموم اولماز.
لوت گلیب عالمه ابناي بشر، لوت گئدهجك
بير كفن وئرسهلر انسان گينه محروم اولماز. . .
و بونون آرديجا انساني نصيحت يولو ايله، دوزگون عمله چاغيرير. شاعر زمانهنين دورومونو آراشديريب و خلقين يانليش عمللريني رسواي ائدير و زمانهدن شكايتلهنير:
گينه اوضاع زمان درهم و برهم گؤرونور
نظم عالم پوزولوب غير منظم گؤرونور.
باشي خلقين كسيلوب، قاني گئدير سينهسينه
اون ايكي آي هاموسي خلقه محرم گؤرونور.
هر اوكس كه ائليوب دينيني دنيايه نثار
هامي مجليسده بو جور شخص مقدم گؤرونور.
هره بير تخت رياستدن اؤتور سينه وورور
نظر ائت عالم ايچينده نئچه عالم گؤرونور...
هامي تقليد ائليوب حجهالاسلام پولا
پول هم اعلمدي، هم اشرفدي، هم اعظم گؤرونور.
پاتلئت و پارت و پيلو، پولدي ائدهن شخصي عزيز
يوخسولا بزم طرب مجليس ماتم گؤرونور...
مرحبا اي او كه اسلام آدينا فخر ائديسن
آدون اسلام، عملون كفريله توأم گؤرونور.
ظاهراً لعن ائديروق شمره ولي باطنده
شمر ائدهن فاجيعه بيزلرده فراهم گؤرونور.
گر حسين گلسه بوگون امر به معروف ائلهسه
اونو اؤلدورماغا مين شمر مصمم گؤرونور.
مقتدا اولسا بوگون مسجد جامعده علي
هر ستونون دالي بير زادة ملجم گؤرونور.
سيل ظلميله گلر كاخ عدالت ييخيلار؟
بو بنا قانيله معموريدي، محكم گؤرونور...[11]
ماراغالي كريمي بير ديندار و مؤمن شاعر اولاراق، شعرلرينده اسلام و شريعت قانونلارينين اجراسيني تبليغ ائدير و جامعهده اولان آخساقليقلاري، اسلامين اجرا اولماماسيندان بيلير. رباخوار يا نزولخوار آداملاري، اسلام دوشمني بيلهرك اونلاري قورخوتماغا و رسوا ائتمكله، عمللريندن چكينمهيه چاليشير. بو شعريني بونا باغلاميشدير:
اي منكر اولان آيهي قرآنه رباخوار
اي مذهبيني ائيلييهن افسانه رباخوار!
بيچارهلرين دوتما بوجور شيشيه قانين
مشگل گؤرهسن خيريني تنزيل و ربانين
گئتمه بو قدر ضدينه آيات خدانين
سالما اؤزووي آتش نيرانه رباخوار!
اي آدي اولان لكه مسلمانه رباخوار!
***
بير گون كي سني قبره قويوب باسديراجاقلار
بلع ائيلهديقون سيم و زري قوسدوراجاقلار
هر بير قيرانا اوددا سني يانديراجاقلار
بير گون چكهجكلر سني ديوانه رباخوار
سؤز حاضير ائله خالق سبحانه رباخوار...[12]
كريمينين ياراديجيليغي بلكهده 30-20 مين بيتدن آرتيق اولسون، آنجاق هاميسيندا كوتلهلره اخلاق درسي وئرير و گولدورمهلي سؤزلرله، پيس عمللري رسوا ائديب، ياخشيليغا دعوت ائدير. كريمي«عزرائيل و مريض» شعرينده- سؤال جواب يولي ايله حاج آقانين ياشاييش كارنامهسيني آچيقلايير و عزرائيلدن فرصت ايستهيير بلكه پيس عمللريندن ال چكيب اونلاري جبران ائلهسين[13]. هر حالدا يوزلرجه جامعهنين موضوعلاريني اؤز شعرينه عنوان سئچيب و پيس حركتلري قاباريق شكيلده گؤستهرير و چاليشير جامعهنين تميزلييينده اؤز وظيفهسيني يئرينه- يئتيرسين.
ادبيات گؤزو ايله باخارساق كريمينين اثرلري شعريميزي خالقيميز ايچينده ديري ساخلاييب، اؤزهلليكله بوللو- بوللو سؤرجوكلري خالق ايچيندن اؤلوب- آرادان گئتمهدن قورويوب، ديري ساخلاييبدير.
[1]) حاج ميرزا حسين كريمي مراغهاي، رنگارنگ كريمي، كليات جلدهاي 10-1، تهران، چاپ هشتم، 1385.
[2]) همان، جلد 10 و 9 و 8 و 7، ص 11.
[3]) رنگارنگ كريمي، جلد 5، ص 415.
[4]) همان، ص 418.
[5]) حيدر عباسي (باريشماز)، طنز و كريمي، مقدمة جلد 4 و 5 و 6 رنگارنگ، تبريز، 1384،ص 5.
[6]) رنگارنگ كريمي، جيلد 4، ص 67.
[7]) كليات رنگارنگ، جلد 3 و 2 و 1، ص 370.
[8]) رنگارنگ، جلد 6 و 5 و 4، ص 20.
[9]) رضا پاشازاده، مقدمه رنگارنگ جلدهاي 10 و 9 و 8 و 7، تهران، 1384، ص 14.
[10]) رنگارنگ، مختلف جلدلري.
[11]) رنگارنگ، 10 و 9 و 8 و 7، ص 607.
[12]) رنگارنگ ، همان، ص 849.
[13]) بئله شعرلري، دؤنهلرله بير اويون كيمي اجرا اولوب، تبريز راديوسوندان ياييليبدير.
قیزیل قلم آذر Qizil Qelem...
ما را در سایت قیزیل قلم آذر Qizil Qelem دنبال می کنید
برچسب : نویسنده : mrbkarimia بازدید : 102 تاريخ : چهارشنبه 26 بهمن 1401 ساعت: 17:39