آذربايجانين بؤيوك- بيلگين سيمالاريندان بيري دؤكتور ترابي اونلارجا ده يرلي كتابلارين مؤلفي دير كي آنا ديلينين خدمتينده «ائينالي داغي» اثريله هميشه قالارقي اولاجاقدير. آذربايجانين بيليك عالمينه و بشريت سعادتينه خدمت گؤستهرن عالملري آز اولماميشدير؛ دؤكتور علي اكبر ترابي دا بوسيرا شخصيتلردن ساييلير. ترابي جنابلاري بير عؤمور اؤلكه ميزين اؤيره تيم دونياسينا خدمت ائديب و ده يرلي اثرلرين ياراتماسيلا بو خدمتلري هميشه ليك ساخلاييبدير. تورك شئعرلرينده «حلاج اوغلو» مشروطه قهرمانلاريني ياد ائده رك تخلوصونو سئچميشدير.
حلاج اوغلو 1305 جي ايلده تبريزده آنادان اولوب، ايلك تحصيلاتيني اؤز دوغما شهرينده بيتيرميش، عالي تحصيلاتيني دا بلژيك و فرانسادا سونا چاتديرميش و «سوربون» يونيوئرسيته سي نين سوسيولوژي، علملر فلسفهسي و مردم شناسي درسلريني تدريس ائتميش و علمي تحقيقلري ايران بيليم يوردلاريندان دهيرلي اثرلر ساييلميشدير. عاليم، يونيوئرسينه فعاليتي ايله ياناشي گؤزه ل و علمي كيتابلارين مؤلفيدير. كتابلارينين چوخو دؤنه- دؤنه چاپ اولوب و خالق طرفيندن قارشيلانيبدير، عالم اثرلريندن آشاغيداكي كيتابلاري آد چكمك اولار: مردم شناسي، جامعه شناسي و ديناميسم اجتماع، شناخت علمي جامعه، فلسفهي علوم، جامعه شناسي روستايي، مباني جامعه شناسي، نظري در تاريخ اديان، لغات و اصطلاحات، جامعه شناسي در ايران امروز، مكاتب جامعه شناسي معاصر، جامعه شناسي و ادبيات، جامعه شناسي هنر و ادبيات، ائينالي ائل داغي و ...
ائينالي ائل داغي اثري 1372 ده نشر اولاراق گورولتولو آلقيشلارلا قارشيلاندي. دوغرودان دا بو اثرده شاعرين و بؤيوك عاليمين قدرتلي اراده سينين، ائل ـ اوبايا، دوغما خالقيميزا و شانلي تاريخيميزه بسله ديگي اينامين عطريني دويوروق. ائينالي داغي، تاريخ بويو قوجامان تبريزين طبيعي داياناغي و گؤركمي اولدوغو و اونون قيزيل بويالي قامتي هر سحر هر تبريزلينين گؤزو اؤنونده جانلانديغي حالدا، بو تبريزه لايلاي چالان و يوز ايللر بويو تبريزيميزين كئشيگينده قالان داغين حاققيندا چوخلو مطبلر يازيلميشدير. آنجاق دؤكتور ترابينين بو داغا توخوندوغو چوخ ده يرلي و اؤنملي دير، چونكي بير جامعه شناس عالم كيمي و خالقينا ـ وطنينه اوره ك دولو سوسئوگي سي اولان بير بؤيوك اينسانين ياناشماسي كيمي دوغرودان ده يرليدير. حلاج اوغلونون بوراداكي گوجلو دويغو و دوشونجه سي، اونو چاغداش شئعريميزين پارلاق اولدوزو كيمي گؤز اؤنونده جانلانديرير. هر اوخوجو بو اثري اوخوياندا «سهنديه» نين حال ـ هواسي ني دويور. حلاج اوغلونون بو مجموعهده ائيناليدان علاوه آيري شعرلري ده واردير او جملهدن «سؤنمز اولدوزلار»، «شانلي آشيق، يئني دنيا»، «شعرين عياري» هر بيري اؤز يئرينده دوشونجه ايله دولو اثرلردير. پروفسور زهتابي دئميشكن «مشروطه انقلابيندان بري، آذربايجان شاعرلري اؤز ائللري نين آرزو و ديلكلريني، شن و كدرلي آغير گونلريني، ايگيدليك و قهرمانليقلاريني، هم ده شهرلريميزين مشهور تاريخي آبيدهلرينين ديلينده، يا اونلارا خطاب، و يا بو ديارين مشهور يئر، داغ و جغرافي آدلاري ديليندن اونلارا خطاب دئمه يه باشلاميشلار. بيريانين «ارك» ـه حصر ائتديگي گؤزه ل منظومه ني، شهريارين «حيدر بابا» و سهند» داغلارينا حصر ائتديگي منظومه لريني، موسوي اردبيلينين «ساوالان» داغينا حصر ائتديگي منظومهسيني، ائله جه ده م. شبسترلي نين «ميشوون افسانهلري» اثريني گؤسترمك اولار. (البتده بو سيرادا يوزلرجه اثري مختلف آبيدلره خيطاب يازيلديغيني سيرالاماق اولار). بوتون بو اثرلرده شاعرلر، آبيدهلري و داغلاري جانلانديراراق، اونلارين ديلينده جامعهنين كئچديگي تاريخي يولو، اوندا كي مختلف حاديثه لري، خالقين بو گونكو حياتي، دوشونجه لري و صاباحيندان سؤز آچميشدير. ائينالي داغي تبريزين تاريخي بويو كئچيرديگي بوتون تاريخي حادثهلرين شاهدي اولموشدور. بو قوجامان و اوره يي سرّلرله دولو داغين اوره ييني آچيب دانيشديرماق شرفي «حلاج اوغلو» نا قسمت ايميش». [1]
معاصر ادبیاتیميزدا، شعریمیز باشدان باشا جامعهیه، اونون حیاتی، بوگونو و گله جه یی، آرزی و دیلکلری، جوشغون احتراملاری، چتینلیکلرله یورولمادان مبارزه لری، ظولم و عدالتسیزلیگه باش ایمهمهلری، همیشه گونش سوراغیندا اولمالاری، صبر و طاقت ایله برابر عناد و دؤنمزلیکلری شعریمیزين اساس موضوعو و آپاریچی سورهسی اولموشدور. بیر سیرا اجتماعی و ادبی علتلره گؤره شعریمیزده اساس مضمونو تشکیل ائدهن جامعهمیزین حیاتی واقعیتلری و تاریخیله علاقه دار اولان حقیقتلردیر و 50 ایل تامام بو واقعیتلردن آسیلاراق شعریمیزین موضوعو داغلارا، تاریخی آبیدهلره، جغرافی آدلار خطاب سؤیلهنن سؤزلر اولموشدور. «حیدربابایا سلام» بیر مکتب یاراتمیش و اوندان سونرا ارک قالاسی، سهند داغی، ائل دایاغی، ائینالی داغی، و هر شهرین و حتا کندین داغی، دره سی، بولاغی و یا باشقا بیر آبیدهسی او یوردون شاعرینه بیر سمبل اولاراق ائلی نین، یوردونون، حتا اؤزونون دردلرینی سؤیلهمهیه مخاطب اولموشدور. بئله لیکله محمد بیریا «ارک» قالاسینا، موسوی اردبیلی «ساوالانا» یئنه شهریار «سهند»ه . م شبسترلی «میشوو» ا و نهایت حلاج اوغلودا تبریزین باشی اوستده دایانان «ایئنالی» داغینا خیطاب، جامعه نین دردلرینی سؤیلهمهیه باشلامیشدیر.
«ايئنالي داغي تبريزين تاريخ بويوكچيرديگي بوتون تاريخي حادثه لرين شاهيدي اولموشدور. بو قوجامان و اورهيي سرّلرله دولوداغين اورهييني آچيب دانيشديرماق شرفي، حلاج اوغلونا قسمت اولموشدور.[2] تبريزين منليگينه سمبول اولان باشي اوجا ائينالي داغينين اورهيينده بو ديارين تاريخيني اؤزونده عكس ائتديرهن آيناسي، سينهسينده آلاولاري، دردلري، زبانه چكن شعلهلري، دئمك ايستهديگي سونسوز سرلر، سؤزلر و حيكايهلري واردير. بو آلوولار و شعلهلردن ديركي اونون ياماجلاري، دره و تپهلري، هر يازچاغي آل بايراغلي لالهلرله بزهنير. حلاج اوغلو بو لاله لرله اولو بابالارينين باشدان گئچيرديگي حادثهلرله تانيش اولور، او شاعر گؤزويله بونلاري گؤرور و شعرينده داشلاري، توپراقلاري، گوللري- چيچكلري ديله گتيرير. اونلارين اورهك خزينهسيني آچاراق، كئچميشي ايله تانيش اولماق ايسته يير و اوخوجولارينا چاتديرير. او، ايئنالي داغيني ائلي ايله بيرگه گؤرور و بئله سسلهنير:
ياشاييرسان ائل ايله بيرگه، ائل ايله گؤرونورسن
باخاراق تبريزه باغ- باغ آچيليرسان، سئوينيرسن.
شانلي تاريخيني گؤزدن كئچرركن اؤيونورسن.
بو ديارين بوتون تاريخينه شاهد اولان ائينالي داغيني ديله گتيرمك، شاعرين مقصدي اولور و تاريخين دردلريندن، بوگون.
يارالاريندا دانيشير و بئله ليكله ده خالقيميزي اؤز دردلريله، وارليغي ايله، منليگي ايله تانيش ائتديرير. حلاج اوغلو بو اثريله ايسهييركي بوتون چاغداش شاعرلريميز هر جور بدبين ليكدن اوزاق اولاراق، اومودلو و خوشبينليكله، پاريلدايان گؤزلرله گلهجهيين ايشيقلي اوفوقلارينا باخسينلار و ائل- اوبايا عشق و اومود اينجيسي ياغديرسينلار:
گلهجكلر اوفوقون سئير ائلهين شاعر، او قارتال
قوي نسيل لرله پر آچسين
ال اوجا زيروه يه چاتسين
ابديتله ياناشسين
خياليندان اؤلومو- ايتگيني آتسين
باخاراق ائل- اوبايا تاريخي آنسين
داها حاقلي اولاراق سؤنمهيي دانسين
داغا دؤندوكده صلابتله دايانسين
بولود اولدوقدا بوتون ميرواري تؤكسون
هاوالانسين.
البتده حلاج اوغلو تكجه اثري بو ائينالي داغي دئييلدير، بلكه چوخلو شعرلري واردير، آنجاق هاميسيندا، ائلدن- اوبادان مودافيعه ائتمك، ائل سئوهرليك، انسان سئوهرليك، وطن سئوگيسي و بشريت قايغيسي اونلارين هاميسيندا دالغالانير. اودلار يوردو، قاچاق نبي، شانلي تبريز دويغولاريني ديله گتيرير. ائينالي ائل داغي شعريندهن نئچه سطر بيرگه اوخوياليم:
شهريمين منليگي آل آلني آچيق ائينالي داغيم!
سؤيله «عاشيقلر» يوين اودلو ديليندن،
باش اوجا شانلي ائليندن،
تاريخين چنلي بئليندن
بو بؤيوك ائللر اوچون قلب ده آئينه لرين وار.
توپلاييب تجربه تاريخ بويو گنجينهلرين وار.
***
قلبيوين داغلارين، ائي ائل داغي، آي ائينالي داغيم!
بو اَسَن يئل سازي سؤيلر،
اويانار سؤزلري دينلر
هامي يئرلر هامي گؤيلر،
سينهن ايچره نه آلوولار
نه اوجا شعله لرين وار،
گنجلر قاني تؤره تميش نه قيزيل لاله لرين وار.
سن ووروشدون اوجا شانلي ايگيد ائينالي داغيم!
قارلا، طوفانلا، دومانلا الي يالين؛
آجي اولموشسادا چوخ خاطره قلبينده، داريخما!
بير صدفلي سازي ديندير،
دئيه جكديركي
واريندير:
باياتي، قوشما، گرايلي
او شيرين ديلده نه بالين؛
سؤيله آي ائينالي نه شيرين ديل- دوداغين وار،
بيليرم من، آتالاردان بابالاردان سوراغين وار.
***
نه دير او ائل سسي
گوللر نفسي،
ائينالي داغيم!
سؤيله تا بلكه سؤنه قلبينده داغيم؛
گرچه «كهليكلي بولاغلار»
بو يانان كؤنلومه آغلار.
او اوزاقلاردا چمنلر،
او چمنلرده گزهنلر:
نه گول اوزلر،
نه گؤزو ياشلي بولودلار،
نه آچيق قلبلي دوزلر
گول- چيچك رنگلي پروانهلرين وار،
دلي كؤنلون قوشونا دانهلرين وار
***
ائينالي! قوي داها جينگيلده يه شاعرلريوين اودلو سلامي،
جينلاماندا او «بولود» قوي ائشيده عكس صدامي:
سن دئدين بوي بيزه قورقود بابادان «سازلي سؤز» ايله،
نه اوزاقلاردا قالان اولدوزو سئچدين؟!
سن دولاشدين آ «بولود! ائل- اوبايا ياشلي گؤز ايله،
ياغاراق، تارلالاري، كؤوشني كئچدين.
ايلديريمدان نه اوراقلار قاييريب، توولادين الده
نه قارانليقلاري بيچدين؟!
نه اوجا سسله، گورولتويله باغيردين،
هاميني حقّه چاغيردين.
قوي اوسس، داغ- درهده سسلنهرهك هر يئره گئتسين،
حاق سسي قوي او جاليب يئركوره سيندن گؤيه يئتسين،
دده قورقودسازي دير توزلو سازيم، كور بونو گؤرسون!
حق سئوهنلر بؤيودور بو سؤزوموز، كارلار ائشيتسين!
***
آي گؤزهل ائينالي آي دردلريمين اورتاغي داغيم!
گؤروم «حيدربابا» ني باشي اوجا قاف كيمي قالسين،
اودلو «حاللاج» سسي- بو ائل نفهسي- عرشه اوجالسين
گؤرمه ييم حق «سؤنمز»ي «منسيزله مه ده» بيرده سوزالسين
گؤرمهييم حق «هاراي» ي، اود«آلاو»ي بيرده قارالسين
قوي او ياسلي قولونو شاختا سازين بوينونا سالسين،
باساراق سينهسينه ائل سازين عاشيق كيمي چالسين،
قلبي نين آغريسي قويسون،
كده ري بلكه آزالسين.
جوشدور اوشانالي سهندين «بولود» ون
تاكي قيزيشسين،
ياراسي بلكه ساغالسين
«سازينين سؤز» كيتابيندان يئني بير صفحه آچيلسين،
گئجهلر ظلمتلي گئتسين،
شن گونش نورو ساچيلسين،
«بولود» ون گؤزلري ياشلا يئنه دولسون،
«قول – بويون اولماق ايله ايستي گونشله»
تزهدن بيرده دوغولسون،
يئني دن اؤز «آتاسيندان – دده قورقوددان – آد آلسين».
توك پاپاق باشدا، باشي عرشه دايانسين،
ائلدن الهام آلاراق، قوي داهادا باشي اوجالسين.
گلهجكلر اوفوقون سئير ائلهين شاعر، اوقارتال
قوي نسيللرله پر آچسين،
ابديت له ياناشسين، ان اوجا زيروه يه چاتسين،
خياليندا اؤلومو- ايتگيني آتسين،
باخاراق ائل- اوبايا تاريخي آنسين.
داها حقلي اولاراق سؤنمه گي دانسين
داغا دؤندوكده، صلابتله دايانسين
بولود اولدوقدا بوتون ميرواري تؤكسون،
هاوالانسين.
1) حلاج اوغلو، ائتنالي ائل داغي، تبريز، 1372 ، ص 20 .
[2]) دوكتور علي اكبر ترابي (حلاج اوغلو)، ايئنالي، ائل داغي، تبريز، 1372، مقدمه دوكتور زهتابي، ص 20.
قیزیل قلم آذر Qizil Qelem...
ما را در سایت قیزیل قلم آذر Qizil Qelem دنبال می کنید
برچسب : نویسنده : mrbkarimia بازدید : 239 تاريخ : جمعه 19 خرداد 1396 ساعت: 15:07