آذربايجان چاغداش ادبياتينين دهيرلي و گؤركملي شاعيرلريندن بيريسي حيدر عباسي- باريشماز تخلوصو ايله، نئچه- نئچه اثرلر ياراداراق، هر اثرينده خالقينين تاريخ بويو ايستكلريني ديله گتيریب وارليغيندان مودافيعه ائدير. اونون هر بیر اثريني اله گؤتوردوكده، شاعيرين داياخلي، متين، عيني حالدا كينايه لي ديلي ايله اوز – اوزه گليريك. حقيقت بودوركي اونون هر بير شئعرينده درين معنالار، سؤزجوكلرين بوللولوغو، شاعيرين حماسي ديلي و معلوماتينين چوغلو هر اوخوجونو اؤزونه چكير. باريشماز دوشونجه لي شاعيردير، عاطفه و دويغودان داها آرتیق، فيكير دونياسيني شئعرينه جالاميشدير. دوشونجهلي اولدوغو اوچون شئعرلري باشدان - آياغا كينايه، استعاره، تمثيل، آتالارسؤزو ايله دولودور؛ اونون ديلي اؤزونه مخصوصدور. كينايه لي ديلي، بوتون اثرلرينده جانلانير و شاعيرين ديل اؤزه لليگينه چئوريلير.
حيدر عباسي 1322 جي ايلده، شاعير «سهند»ين يوردوندا دوغولموشدور[1]: ورووين[2] كندي- ماراغانين ياخينليغيندادير. شاعير اؤزو، آنادان اولدوغو يوردو بئله توصيف ائدير: گون چيخاندا، مراغاندان ورووييه باخان اولسا، كندي گؤره ر گون اؤنونده ايشيلدايير، گونتوتاردير. ورووينين چوخ ايمانلي، توپوردويون يالامايان، سؤزلرينه يييه دوران، قوناق سئوهر، اللرينين قابارينا آند ايچمه لي، دايانمالي آدامي وار. «ائولرينه كيتاب- ميتاب دولانمايان و رووي ده ييرمي ياشي سيناماميش گنج ايگيدلر، آغ ساققاللار، آغ بيرچكلر، اؤز يئرينده هر بيريسي سؤز خزینه سي، سؤزلوكدولر.» حيدر بئله بير كندده دوغولوب، ياشاييب، ياشادولوبدور، آنجاق بيليم يوردونو يوكسك ليسانا قده ر اوخويور و بيليم يوردولاريندا اوستادليق ائدير. آنجاق آلچاق گؤيوللو و باشي آشاغيليغي ائليندن آلديغي كيمي ساخلاميشدير. باريشمازين هر هانسي اثريني اوخودوقدا، اونون سؤز خزینه سينين قارشيندا باش ايه جكدير.
باريشماز، بولود قره چورلو- سهندين يوردداشي اولاراق، عيني حالدا سهند كيمي درين دوشونجه لي، ايتي قلملي و باريشماز بير اينساندير. شاعير اؤزو سهنددن اؤيره نديگيني خاطيرلار:
«من سهندين كيتابيني اوخوماقلا، عؤمور بويو ايتيرديگيمگونلرين بير – بير تاپديم. بو گؤروشون اثرينده وارليغيملاتانيش اولان، معجزهلر شهريندن سورگونلويوم باشا چاتدي.» شاعير، سهندي وروويلي بيله رك، وروويدا بويلاتيب- بؤيومهييني بئله ديله گتيرير: «هئچ بير دانشگاهدا، يئر اوزونون هئچ يئرينده سهنده تاي بير بيليجي، بير قوجامان يئتيرمه يه چيخار يوخدور». شاعير اؤز كنديني بئله تانيتديريرو سهنده وورولدوغونو دا ديله گتيرير: «من اوخويان گون، يازيسينين ديلين سئوديم، گؤزوم توتدو، قوشوم قوندو ... اونون ديلي خالقا تانيش،چوخ- چوخ تميز، جانا سينهر، شيرين ايدي. سؤزلرينده بيروووز سؤز گؤزه ده يمز».[3]
بوراسي گؤزهلديركي باريشماز اثرلريني يازمادا سهنددن ايلهام آلير. ايكيسي بير بولاقدان سو ايچيرسهلر، باريشماز، سهندين ديلي خزنه سيني يارارلاناراق. اثرينين موضوعونو دا سهنددن آلير و بئله دئيير: «بو كيشي نين- سهندين- سفرهسيندن يئديگيم هئچ، جيبيمه ده دولدورموشام. كيتابيمين آديني دا سهنددن بورج آلميشام. «چاغيريلماميش قوناقلار».[4]
باريشماز بو اثريني، سهندين «سازيمين سؤزو» اثرينده «تپه گؤز»ه يازديغي اؤن سؤزدن آلميشدير. سونرا اؤز اثريني سهندين اؤن سؤزو ايله توتوشدوروب بئله يازير:
«ايري اوتوروب دوز دانيشاق، آز حجملي اونون شعري چاغيرلماميش قوناقلارا كؤلگه ساليب، يا خود شاملو دييهن كيمي: «دريا اونون بارينديغي بير قطرهيه گيجيك ائدير» يووينجيدير.»[5]
سهند، تپه گؤزه يازديغي اؤن سؤزده، دده قورقود و اوخوياركن اونون پرسوناژلاريني بوگون آراييب تاپير و اؤزو دئميشكن:
بير داها من
تانيميشام، تانيميشام!
عصريميزين
بير گؤزلوسون!
و ايندي باريشماز عصريميزين تپه گؤزونو تانيتديرير. باريشماز بورادا ناغيل دئيير و قهرمانلاري سمبوليك حاليندا مئيدانا چيخارير. استعمارين شوم آدلاري استعاره و كينايه ايله چكيلير:
«آي تكين» ين لقمان باشلي
يئرين آلتين- اوستون بيلن
قارداشلاري سؤيله ديلر:-بيز نه قولوق
نه ده بيرين قول ايسته ريك.
بيزجه «اوچروم»، «يارقان» دان دا مردارچيدير
بير مثقالا باتمان آلان
خالوار چيدير.
كينايهلي دانيشماق، سيمبوللاردان استفاده ائتمك و آذربايجان شفاهي خالق ادبيياتيندان فايدالانيب، آتا بالا مثللرين يئرلي – ياتاقلي ايشه چكمك، باريشمازين دهيرلي ديلينين اؤزه لليگيدير. اونون ديلي چاغداش شئعريميزده آغير، ووقارلي و محكم بير ديلدير، هر كلمه نين اؤز آغيرليغي وار و دينله ييجي ياخود اوخوجو هر بير كلمه ني اوخويوب يا دينله ينده اونون آغيرليغين دويور. هئچ كلمه يا سؤزجوك بوش يئرينه شئعرده گلمهييب، بلكه هر سؤزون، هر كلمه نين دقيق بير معنا و دوشونجهلي ايفاده ائتمك اوچون ايشه آپارميش، بير سؤزو حذف ائديرسك، شاعيرين ايسته ديگي مقصددن اوزاقلاشما معنا سيندادير. حتا اونون پرسوناژلاري توصيف ائتمك اوچون ايشه آپارديغي لريده يئريندن گؤتورمك دوز دئييل، چونكي بورادا اؤز بديعي فيكير و ذوقوندان ايشه آپارميش و هر كلمه سينده بير دوشونجه ياتميشدير.
باریشمازین اثرلری
باريشمازين چاپ اولان اثرلريني بئله سيرالاماق اولار:
1- چاغريلماميش قوناقلار[6]
2- نغمه داغي و استعمار[7]
3- اودوملو ديرهك[8]
4- كعبه وقانلي اذان- يار و نار
5- شرح انور- اوچ جيلد[9](هله بورایا دک)
باریشمازین شعر دونیاسی
شاعيرين بير- بير اثرلرينه گؤز گزديرمك، اونون درين مفكوره سيني، اينساني دوشونجه سيني، سينماز ارادهسيني گؤرمك مومكوندور. بوتون اثرلرينده سيمگه چيليگي گؤرمك اولور. اونون سيمبوللاري سؤزجوكلر اوستونده قورولور و هر سؤزجويون نئچه معنالي اولدوغو، اوخوجونو حئيرتده قويور. شاعير بو نئچه معنالي اولماغي دا، شئعرينين موسيقي، آهنگ و وزني اوستونده سئچير و بؤيوك بير صنعتكارليغدا هر مصرعده قويور. دئديگيميز كيمي هئچ مصرعده، شئعرين بير كلمهسيني حذف ائتمك مومكون دئييل، كلمه نين يئرينه باشقا كلمه قويورساق دا آهنگ و موسيقي پوزولار. باريشماز دوغرودان دوغروسونا، بوتون شئعريني همان كلمه لرله و همان موسيقي ايله يازميشدير و هئچ بير عنصرونه ال وورماق اولماز. شاعير موسيقي و آهنگ سئچمهده ده چوخ دقيق اولموشدور. بو آهنگ وريتم اونون شئعرلرينده داستانين ايرهلي گئتمهسيله اويغوندور. شاعيرين بياني اوصولن حماسيدير و اونداكي وزن و ريتم بو حالتلري ايفا ائدير، آنجاق داستانين گئديشيله اويغون اولاراق، وزن ده اونونلا اويقونلاشير. پرسوناژلارين نه حال – روحيهده اولدوقلاريلا اويقون، شئعرين فورماسي و ريتمي ايره لي گئدير. داستانين حال و هواسي ده ييشيله رك، شئعرين فورمو و ريتمي ده ده ييشيلير. اونا گؤرهدير باش حرامينين ديلي – دانيشيغي چوخ گوبود اولاراق، مظلوم ميللتيندن دفاع ائده ن آشيغين ديلي چوخ تميز، يوموشاق و وام دير، حتا شئعرين فورمودا دهييشيلير. بير يئرده دؤردلوكلردن يارارلانير، باشقا بير يئرده سربست شئعر مئيدانا گلير. داستانين پرسوناژلاري نين حال – روحيه سيله، شئعرين ده هاواسي عوض اولور. اوخوجو دا، بونو تئز دوشونور. شاعير بو هونري و صنعتي ايله اوخوجولاريلا باخيندان علاقه قورور.
چاغيريلماميش قوناقلار، دده قورقود دا همان تپه گؤز اولاراق، گونوموزون تپه گؤزلري ده استعماردير و اونون ايشلري بونلاردير:
غريبه بير توكان آچيب / ماتاحيني تؤكوب ساچيب
سيلاح وئرير جانلار آلير/پيچاق وئرير قانلار آلير
هر طرفه آتين چاپير/ وهرهوولادير، ياساق وئرير
خفتان وئرير، ياراق وئرير.
قودوروبن ايشه چكير/ ملتلري شيشه چكير!
شوشه- شوشه قانين آلير!
استعمار اؤز ايشيني ايره لي آپارماق اوچون، داخيلي قووهلردن سئچير. بو قووه لر گره ك اربابيني تعريفله ييب، اونونچون يول آچسين و يئر دوزه لتسين. استعمار ايندي بيليركي زورونان سوخولورسا، ائشيگه چيخارتماق ايمكاني دا واردير، داها بوگون زور، بلكه ده استبداد دوزگون جواب وئرمه دي، باشقا يوللار سينامالي!
باريشمازين بواثرينده ياشاييشين فلسفه سينين درينليگينه جوموروق. بو درينليكده، شاعيرين بشري گؤروشونو گؤروروك. او، بير قبيله دن، حتا بير ميللتدن مودافيعه ائتمير، بلكه بوتون اينسانلاري قوروماق ايسته يير. بو دا شاعيرين اينسان سئوه رليگيندن ايرهلي سورولور. شاعير گؤسته رير كي مختليف قوه لر خالقين جانينا دوشوب قانيني سومورور. بير «ديره ك»ي تاپينان ميللتين ايناملاريندان بهره آپاريب، او ديرهيه ايپك شال چولقالار .بو، همان استعمارين كولتور نفوذو اولا بيلر. اونلار بو ديره يي بزهييب دوزمكله، اؤز وارليقلاريني گيزله ديرلر:
بنه ك- بنه ك قابارلاري
اطلسلرين آرخاسيندا / گؤزدن ايتير.
ائله بيل كي / سود گؤلونده اوزوب چيمن
ملكه دير.
قول – بوداغي/ داها خلقين
اوره ك ديده ن قابارينا / بنزه مه يير.
السيز اونا سؤيكنمكدن/ يولسوز اونا سؤيكه نيردي.
دؤنرگه سي / دؤنور بيردن
دونن/ باشي آجلاريلا ييغينان اولان
بوگون توخلار
قارينجا تك/ سينه سيندن ديرمانيرلار.
بئله بير دورومدا هئچ كيمسه دن اعتراض سه سي قالخمير. چونكي ايپك دسمالين گؤزه لليكي، يومشاقليغي، ميللي منليكلرينين اوستون باسديرميش و داها ايگيدلرده واقعيتلري گؤرمكدن عاجزديلر. ضياليلار دا بير ديره يي اؤز ميللي مقصدلري بيله رك، تكجه عادت اوزره اونو تاپينسالار مقصدي ايتيره جكلر:
هدف اگر/ عادت اؤزه اونودولسا
اوچ بوداغا حؤرمت ائتمك
يوزلر، مينلر ايشلر كيمي/ بير ده يرسيز عادت اولار
عادت
حقي آلا بيلمز ...
شاعير، «اودوملو ديرهك»[10] پوئماسيندان بئله نتيجه يه گليب – چيخير كي استعمار، اؤز نفوذ و ايله «ديرهك»ين ماهيتيني دهييشير و عادت له تاپينان ميللت، حتا ضياليلارين اليندن بير ايش گلمير. شاعير، آنجاق بو يوروشلرين قارشيندا دايانماق اوچون، ايگيدلري الي بوش قويمور، بلكه 7 مشعل حاضيرلاياراق، ميللتين ايگيدلرينين الينه وئرير و استعمارلا ساواشا گؤنده رير.
بو يئددي مشعل، ايران اوسطوره سيندن آلينان 7 خوان كيميدير. بو يئدي مشعل، 7 اصل و يا 7 مرحله دير. بيرينجي محبت، سئوگي و عشقدير. ايكينجي دوشونجه، اوچونجو چاليشماق، دؤردونجو دايانماق، بئشينجي مبارزه، آلتينجي عدالت و يئدينجي نفرتدير. شاعير«اودوملو ديرهك» ده دايانمادان سؤزلزيني دئيبايرهلي آدديملايير و همان كينايه، ايهام، استعاره و سيمبوللاردان يارارلاناراق، اؤز دوشونجه سيني چاتدير ماغا چاليشير. بونا گؤره گاهدان اوخوجو شاعيردن دالا قالير، چوخ احتمالكي شاعير سؤزلريني يئتيرميرو سانكي تله سيك سؤزونو دئييب مئيداندان چيخماليدير. بونا گؤره ده باريشمازين ديلي بير آز آنلاشيلماز اولور.
بو يئددي مرحلهني باشدان كئچيرمك اوچون دايانماق گره ك، آنجاق ادبييات تاريخيندن، هئچ كيم بئله بير شئيی گؤزلهمير. آمما نفرت اوستونده دايانماغيميز لازيم دير. بيلديگيميز كيمي صمد بهرنگي ده دئميشدير:
«نفرت، محبت كيمي مقدسدير». دوغرودان دا آتالار دئميشكن نفرت گؤسترمه يي باجارمايان اوره ك، سئوه ده بيلمز! نفرت دوشونجه دن يارانير. نفرت دويغو اولورسادا محبتدن بير پيلله يوخاريدير. مسئوليتي دويماقدان، نفرت يارانير. عدالتي قورماق اوچون دوشمني ده آرادان قالديرماق لازيمدير، دوشمنه محبت يوخ، نفرت ايشله يه بيلر. باريشمازين بوتون اثرلرينده بو نفرتين يئري گؤرسهنير. چاغيريلماميش قوناقلاردا، نغمه داغيندا، كعبه ده بو نفرت مطرح اولور و شاعير ده بئله دوشونور كي:
اورهكلرينده معبدينده
نيفرت اودون ديري ساخلار
محبته اينانانلار!
شاعير بو نيفرته، محبت كيمي باغليدير و اينانيركي ووروشمادان باشقا بير يولوموز يوخ. دوشمني سارسيتماق اوچون:
دونيا بويو
بير مقدس ووروشمادان
اوزلريميز / دؤنمه يندير.
سينماز
پولاد بارماقليقلار / آرخاسيندان
نيفرت اودو / سؤنمه يندير.
بو دويغو و دوشونجه باريشمازين اصيل اؤزه لليكلريندندير. شاعير بونو اينانيركي پيسليكلري، اگريليكلري، خيانتلري تكجه ساواشلاما قطعيتله و نفرتله آرادان آپارماق گره ك! بونلارلا اينسان«باريشماز!».
بلكه ده ائله بو قاطعيت سبب اولموش شاعيريميزين شئعرلرينده سئومك دويغوسونا آز مئيدان وئريليب. سئويب سئويلمك ياساق اولان يئرده نه ائتمك؟:
ايندي كي ياساقدير سئويب – سئويلمك
ياشاماق ايسته رم نيفرته خاطير!
باريشماز ائله – اوباسينا درين محبت بسله ين بير شاعيردير. بو اينسان سئوهر شاعير، ائل قايغيسيني چكهرك، ائلي اوياق و داياق ايسته يير و چاغريلماميش قونلار اثريني بو بند ايله بيتيرير:
ياد ساخلاماز ائل – اوبانين هاواسين
باشا آليب ازديرمه يين آماندير.
ائللر آرا بئلنچي بير مثل وار:
چاغريلماميش قوناق سئلدن ياماندير.
بو اثري 1356 جي ايلده بيتيرميشدير.
شاعيرين 9-1377 ايللرينده يازديغي اثري «كعبه و قانلي اذان»[11] و باشقابير منظومه «يار و نار»[12] آديلا چاپ اولموشدور. بو اثرينده شاعيرين ديني گؤروشلريله اوز- اوزه گليريك.
باريشمازين بوتون اثرلرينين ترسينه بو ايكي منظومه دؤرلوكلردن تشكيل تاپميش، كعبه 170 بند و «يار و نار» 48 بندير. بو ايكي منظومه ده شاعير، ديني توپلومدا حاكيم اولان عنعنه لري آراشديرير. بئله شئعرلر چوخ احتمال كي بوندان سونرا باريشمازين توتدوغو يول اولموش اولا. چونكي مولانانين مثنوي معنويسين ترجمه ائده رك[13] ديني پروبلملره يئر آچميش، بلكه ده بو يولو داوام وئرسين.
مذهبي شئعرلرين اصيل شيوهسي، فيتوا وئرمك كيميدير[14]. بيز بورادا باريشمازي دا بئله گؤروروك، آمما باشقامذهبي شاعيرلرله توتوشدور ماق باريشمازا ياراشماز، چونكي بو اثرلرينده ده شاعيرين توپلومسال دغدغهلري اؤن پلاندا دايانميش و ديلي هميشهكي كيمي كسرلي، دولغون وايتيدير. شاعير كعبه اثرينده، اينسانلارين اولقونلوق يولوايله كعبهيه چاتماق هدفيني گؤتورور. آنجاق چوخلاري كعبه عوضينه بوتخانه يه چاتيرلار. بو اثرده، دوغرودان دوغروسونا شاعيرين مذهبي قايناقلاردا درين مطالعه و بوللو معلومات اله گتير ديگيني گؤروروك و هر بندينده بو دونيانين پروبلئملرينه اشاره ائدير. آنجاق بو موضوع دا، باريشماز شئعرلريني چتينلشديريب و آنلاشيلماز ساخلايير. هر بندده آيه، حديث و باشقا مذهبي روايتلره آرخالانيب، اونلاردان سؤز آچير. بو دونيا ايله تانيش اولمايان اوخوجو، چوخ يئرلرده شاعيرين مقصدين آنماياجاقدير. هر حالدا بئله بير عالمده يازيب ياراديرسادا، باريشماز يئنه ده بؤيوك شاعيردير و بوساحه ده چاليشان شاعيرلرله فرقليدير. هر بندينده درين فلسفه، دولقون دوشونجه و اينجه سؤزلروار:
بوت ايچينده ياشامان مسخ دگيل
مسخليكدير بوته ائيمك گؤزه ليم.
سن دؤزوم آيتي اول خالقيم اوچون
اوخشاسين باشيني قوي رحمت اليم.[15]
بو بندين آرديجا يئنه دئيير:
بو سيناقدير ياشاماق بوتلرينن
ياشا، اودلان گيلا، غمدن تاپدان.
دؤزومون قوي بوتو سالسين درده
سن ده آدم كيمي غمدن اودلان.
شاعير دين و مذهبه چولقالانان قورو و بوش عادتلري، دينه زيان گؤروب بئله سؤيلور:
چئويريلسه قورو – بوش عادته دين
اودلوغوندا اود اولوب، يانديرماز.
يانسيلار حقي، دوشر حقدن اوزاق
تاغيني تاغدان ائدهر ديبده مجاز.[16]
شاعيرين نظريجه دين، اينساني حركته گتيره ن، اوياداندير:
دين دايانديرسا اگر باتلاقدير
ايستر انجيل اولا، قور آن، يا زبور.[17]
بئله بير توپلومدا فقر يارانار. فقر اولان يئرده ده شيطان اليني آراييب تاپماق گره ك:
فقر، جهلين قويوسون اسنه ده جك
گله جكدير قويولاردان سسينيز.
********
داراشيب هر ياناكيم فقرين اودو
شيطانين اللريني اوردا گزين:
يارادار آلچاق- اوجا، ايري- بوروق
قوزو خايين ساييلار، قوردلار امين.[18]
شاعير، جامعه ميزده اولان فسادين كؤكونوده تانير و بئله ديله گلير:
قان تؤكوب، پول سووورانلار حاجيدير.
بئله بير يئرده و زماندا حقي آلماق اوچون رشوه وئريلير و دورومون عمومي وصفي بئلهدير:
ائوينين سورگونو دور ايندي بشر
دوو دوشوب بير نئچه دانقاز – كونه زه
آنا تورپاق بو حميل ييرغالانان
بئشيك اولموش بشره بير «ربذه».
********
حق نه دير سؤزده قالان كؤپلو قارين
دوز ياشير سؤزده داغارجيق يئليدير
قولتوق آلتيندان آلير رشوه قودوز
اينصافين يوللارينا داس هئليدير.[19]
آنجاق شاعير، منظومه نين سونوندا «قانلي اذان» چكمه يه گليب چاتير و تكجه يول بونو بيلهرك بئله تكليف ائدير:
كعبه حسرتله گودوردو يولومو
آنلاديم ايندي «بلال» اولمالييام.
بير داها قانلي اذان چكمك ايلن
شيغاييب ظولمون توكون يولمالي يام.
**********
امينم باتمايا جاقدير نفسيم
يئره سس پايلاياجاق قانلي اذان
يولاجاقدير سوكوتون ساچلاريني
بير داها تاپماياجاق بوتلر امان.[20]
********
ظولم اؤنونده دوغولان نفرتيميز
بوتلره وئرمه يه جك بير ده امان
ظاليمه داغدان آغير نفرت دير
بوتلري درده سالان سس سيز اذان.
بوتون بئله شئعرلرين عادتي اولاراق، باريشمازدا، منظومهنين سونوندا اؤزوندن آد آپاريب، يولونون قطيتله سئچديگي ني سؤيلر:
ظولمونن هاردا «باريشماز»ليغيميز
بير داها قانلي اذان اولماليدير.
قان ايچيب شيش گتيره ن «مترف»لر
ييخيليب بوش دره لر دولماليدير.[21]
بواثرين ايكينجي منظومه سي «يار و نار»دير. بو اثري، اوخوجويا مفتون امينينين عاشيقلي كروان اثريني خاطيرلادير. بورادان نئچه بند نمونه گتيرهرك كيفايتله نيريك:
عدالت چرخي يارب، دوشدو توودان
ايچهري ايشله يير بو قانلي نوودان
عدالت دونيانين ارليك قيزيدير
گؤتوردو باش، قاچيرتدي، دوشدو هوودان.
********
سورو باغلير ايلاهي قان سورانلار
يازيلي كؤينه يه دؤنموش قورآنلار
بلالين دينله ديك قانلي اذانين
قانيني آلديلار بيزدن اويانلار.
*******
اوشاقليق گونلريم اي سن ملكلر
سيزي سين سين گزه ر، روحوم ايمَكلر
بؤيومزديم اگر بيلسئيديم اينسان
اؤيونر، اؤزگهدن كسسين چؤرهكلر.
و نئچه تك بيتلر:
بيريني اؤلدورهن آدلاندي قاتيل
ولاكن مين قيران آدلاندي سولطان!
********
شوشه نين دايه سي داشدير عزيزيم
آخيدار شيشه نين قانين هميشه.
قایناقلار:
يحيي شيدا، ادبيات اوجاغي، تبريز، 1364.
حيدر عباسي (باريشماز)، چاغريلماميش قوناقلار، چاپ دوم، تهران، نشر اوحدي، 1383.
حيدر عباسي (باريشماز)، چاغيريلميش قوناقلار، چاپ اول، تبريز، نشر لاله، 1362؛ چاپ دوم، تهران، 1382، نشر اوحدي.
حيدر عباسي (باريشماز)، نغمه داغي و استعمار، تبريز، نشر تلاش، 1363.
حيدر عباسي (باريشماز)، اودوملو ديرهك، تبريز، نشر شفق، 1367.
حيدر عباسي (باريشماز)، اودوملو ديرهك، چاپ دوم، تهران، 1383.
باريشماز، كعبه و قانلي اذان، تهران، نشر هما، 1379.
باريشماز، يار و نار، كعبه اثريله برابر چاپ اولموش، تهران، نشر هما، 1379.
حيدر عباسي (باريشماز)، شرح انور، 2 جيلد، تهران، نشر هما، 1381.
مثنوي معنوينين توركجه سي، چئويرهن باريشماز، تهران، نشر هما، 1381.
همت شهبازي، نقد شعر معاصر آذربايجان، تبريز، نشر اختر، 1383.
[1]) يحيي شيدا، ادبيات اوجاغي، تبريز، 1364، ص 253.
[2] «ورووين» گون توتان يئر معناسيندادير.
[3]) حيدر عباسي (باريشماز)، چاغريلماميش قوناقلار، چاپ دوم، تهران، نشر اوحدي، 1383، ص 12.
[6]) حيدر عباسي (باريشماز)، چاغيريلميش قوناقلار، چاپ اول، تبريز، نشر لاله، 1362؛ چاپ دوم، تهران، 1382، نشر اوحدي.
[7]) حيدر عباسي (باريشماز)، نغمه داغي و استعمار، تبريز، نشر تلاش، 1363.
[8]) حيدر عباسي (باريشماز)، اودوملو ديرهك، تبريز، نشر شفق، 1367.
[9]) حيدر عباسي (باريشماز)، شرح انور، تهران، نشر هما، 1381، جيلد 1 و 2.
[10]) حيدر عباسي (باريشماز)، اودوملو ديرهك، چاپ دوم، تهران، 1383.
[11]) باريشماز، كعبه و قانلي اذان، تهران، نشر هما، 1379.
[12]) باريشماز، يار و نار، كعبه اثريله برابر چاپ اولموش، تهران، نشر هما، 1379.
[13]) حيدر عباسي (باريشماز)، شرح انور، جيلد 1 و 2، تهران، نشر هما، 1381.
-) مثنوي معنوينين توركجه سي، چئويرهن باريشماز، تهران، نشر هما، 1381.
[14]) همت شهبازي، نقد شعر معاصر آذربايجان، تبريز، نشر اختر، 1383، ص 247-213.
[18]) باريشماز، كعبه، ص 25.
قیزیل قلم آذر Qizil Qelem...
ما را در سایت قیزیل قلم آذر Qizil Qelem دنبال می کنید
برچسب : نویسنده : mrbkarimia بازدید : 252 تاريخ : چهارشنبه 11 مرداد 1396 ساعت: 5:58