ضرورت تشکیل فرهنگستان زبان ترکی

ضرورت تشکیل فرهنگستان زبان ترکی

دکتر محمدرضا کریمی

زبان ترکی دارای قدمت بالایی در سرزمینهای ایران امروزی است. حکومتها و مدنیت بزرگی در تاریخ چون گوتتی ها، هورری ها، آراتتی ها، مانناها و مادها دارای ریشه‌های استوار در این سرزمین بوده‌اند و تمرکز بیشتر این تمدنها آذربایجان بوده است. امروز آثار فراوانی از این تمدن‌ها در حوضه‌های تاریخی، موزه‌های ایران و جهان موجود است. همین اشیا اندکی که در داخل کشورمان مانده است نشان می‌دهد که تمدنی عالی با هنر و ادبیاتی غنی از سده‌های دور و دراز در این سرزمین وجود داشته است. هنوز ستونها و دیوارهای ماننا، کتیبه‌های اورارتو، سنگ‌نوشته‌های اوغوزها و... در آذربایجان موجود است. بر خلاف کسانی که فکر می‌کنند زبان ترکی با سلجوقیان به ایران آمده است – بکذریم از افراد بی‌دانشی که مغولان؟! را آورنده‌ی ز بان ترکی به ایران می‌دانند! – قدمت زبان ترکی به هزاره‌های پیشین برمی‌گردد. کتابهای فراوانی در اوایل ظهور ایلام در ایران به زبان ترکی نوشته شده‌اند که امروز هنوز در موزه‌ها و کتابخانه‌های رسمی کشورمان نگهداری می‌شوند. یکی از صدها نمونه از این دست کتاب عالیقدر "مقدمه الادب" در اواخر قرن پنحم از جاراله زمخشری به سه زبان عربی فارسی و ترکی که برای آموزش زبان عربی برای فارسی زبانان و ترکی زبانان نوشته شده و قرنها در ایران در مکتبخانه‌ها تدریس می‌شده است و دهها نسخه‌ی خطی این اثر در جای جای ایران موجود است. و می‌توان دهها اثر جاودانه‌ای را شمرد که هنوز مورد غفلت عمدی قرار گرفته‌اند.

همه‌ی این مقدمه بدان دلیل نوشته شد که نگویند زبان ترکی زبان مهاجمان است بلکه ما اثبات می‌کنیم که زبان ترکی زبان بومی و زبان عامه‌ی مردم ایران بوده است و امروز هم گذشته از استانهای آذربایجان، پراکندگی زبان ترکی در 27 استان کشور دلیلی بر ادعای ماست.

فراموش نکنیم که زبان یکی از عناصر تشکیل دهنده­‌ی هویت انسانی یا به عبارت صحیح­تر شخصیت انسانی هر کسی دارد؛ زیرا زبان لوکوموتیوی برای حمل واگونهایی از تاریخ، آداب و رسوم، فرهنگ و ادبیات، و هزاران مواد فرهنگی، فولکلوریک و اندیشه­ است. زبان مهمترین وسیله­‌ی اندیشیدن و انتقال اندیشه از زمان به زمانی دیگر، از ملتی به ملتی دیگر، از این سوی جهان بدان سوی جهان است. انسانی که قادر به اندیشیدن نباشد نمی­توان او را از حیوانات متمایز ساخت و لذا زبان که چنین توانایی را به انسان می­بخشد ممنوعیت و محدود ساختن آن ظلمی آشکار و به معنایی روشن­تر قتل عام انسانی تلقی می­شود. بنابراین نمی­توان انسانها را از داشتن زبان، -هر زبانی که باشد بویژه زبان مادری که زبان نخستین هر انسانی است- محروم ساخت؛ این امر جزو حقوق نخستین هر انسانی شمرده می­شود.

زبان مادری بر اساس تحقیقات نوین زبانی است که هر کسی وقتی در بطن مادر هست یاد می­گیرد و با شیر مادر در کام فرزند تزریق می­شود. زبانی که شما بهتر از هر زبان دیگری می­دانید و می‌توانید به آن زبان بهتر و دقیق­تر و راحت­تر از همه نیت و فکر خود را بیان کنید و بنویسید.

ایجاد فرهنگستان زبان ترکی در ایران جزو ضروری ترین امکانات فرهنگی برای یک سوم از ملت ایران است. چرا؟ برای اینکه: زبان موجودی زنده و پویاست و هر روز نیاز به تغییر و تحول دارد. زبان با پیشرفت تکنولوژی پیش می‌رود و اگر پاسخگوی نیازهای امروز نباشد فردا از گردونه‌ی استفاده بیرون خواهد افتاد. با اینکه زبان ترکی نشان داده است که در طول ۱۰۰ سال گذشته با وجود همه‌ی تضییقات انجام گرفته علیه این زبان، ممنوعیتش در ادارات و مدارس و دانشگاهها، نبود رادیو و تلویزیون و امکانات رسانه‌ای قوی، هنوز همپای زبان فارسی در حال رشد و توسعه است و ممنوعیت این زبان در مدارس و مراکز علمی سبب عقب ماندن این زبان نشده است و هر روزه دهها واژه‌ی جدید بر گنجینه‌ی زبان ترکی در ایران افزوده می‌شود. اما حامی وجود ندارد و ممکن است .واژگانی به خطا وارد زبان گردد که رشد طبیعی زبان ترکی را به انحراف بکشد. می‌دانیم زبان ترکی دارای قوانین ذاتی بسیار مستحکمی است که بدین زودیها قلعه‌های قانونی آن درهم ریخته نمی‌شود. اما معتقدم باید گروهی آکادمیک برای تائید، تصویب و ساخت واژگان جدید نظارت کند. این اولین موردی است که برای تشکیل فرهنگستان ضرورت دارد. اما این تمام کار نیست. احیای واژگانی که طی صد سال گذشته از دهنها افتاده است وظیفه‌ی فرهنگستان است. نمونه‌ها فراوان است و اینجا فرصت پرداخت آن نیست.

همیشه امنیت داخلی ایران از سوی تندروها و افراطیون سیاسی در هر طیفی لطمه دیده است. همه‌ی کسانی که با تاریخ معاصر ایران آشنایی دارند، اذعان دارند که در هزار سال گذشته که ترکان بر این سرزمین حکمرانی کردند مردم ایران علیرغم تکثر قومی و زبانی فراوان، ملت متحد و یکپارچه‌ای بودند. اما در صد سال گذشته، سیاست قومی تمامیت خواهانه، استبداد فرهنگی و ترجیح فرهنگ باستانگرایانه بر کشورمان مسلط شد که به تحقیر و تصغیر اقوام ایرانی دست یازید و جامعه ی متحد و یکپارچه ی ایران را متفرق ساخت. این تفرقه به شکلهای مختلف ادامه دارد.

امروز بسیاری هستند که با آموزش زبان ترکی (البته تمام زبانهای قومی ایران) مخالفت دارند. دلایلی که این افراد در مخالفت با آموزش زبان‌های قومی در مدارس آورده‌اند؛ بسیار سطحی، لجبازانه، کوته‌بینانه و ساده اندیشانه است. این که فرهنگستانی که با پول بیت المال و از محل مالیات اقوام ایرانی اداره می‌شود با پررویی تمام می‌گوید اقوام ایرانی نباید اصول، مبانی، گرامر و ادبیات زبان خود را آموزش ببینند.

هرگز زبان های قومی به ویژه زبان ترکی و عربی (البته همه ی زبانها) تهدیدی به زبان فارسی نبوده‌ و نیستند؛ بلکه این زبانها به زبان فارسی غنا بخشیده و توانمندش کرده‌اند و دایره‌ی لغات آن را بسیار توسعه داده‌اند. می‌توان ادعا نمود که از شانس و بخت خوب زبان فارسی حضور ترکان در ایران بوده است که هم سلاطین ادب‌پروری داشتند که از زبان وادب فارسی حمایت کرده اند و هم شعرای بسیار توانمند «ترکان پارسی گوی» تحویل تاریخ این مرز و بوم داد‌ اند. از قرن چهارم هجری قمری تا پایان دوره‌ی قاجار سلسله های ترک در ایران حاکم مطلق بوده اند و در رشد و بالندگی زبان فارسی نقش برجسته‌ای داشته‌اند. غزنویان وزارت شعر در دربار خود داشتند.

در ایران زبانهای توانمندی چون فارسی، ترکی و عربی و . . . وجود دارد که هر یک دارای تاریخی کهن، ادبیاتی غنی و توانمندی جهانی است. زبان عربی، سخنگویانی در بیش از ۲۰ کشور و جمعیتی بالغ بر ۱۵۰ میلیون را شامل می­ گردد و به عنوان زبان دینی مسلمانان از غنا و قدسیت خاصی برخوردار است. عربی چنان در زبان فارسی تنیده است که بیشترین تاثیر را در صرف و نحو زبان فارسی داشته و واژگان بسیار زیادی در آن دخیل گشته­ اند.

زبان ترکی، هم از نظر جمعیت سخنگو و هم توانمندی زبان بی­مثال است؛ پنجمین زبان جهان از دیدگاه تعداد سخنگویان دارد و هم از نظر اهمیت در بیش از ۲۰ کشور جهان، زبان رسمی است؛ همچنین در تعداد کتب چاپ شده در جهان از وزنه­ی بالایی برخوردار است.

درد فعلی از دیدگاه زبانی اینست که در مقایسه­ی این سه زبان، تنها فارسی است که رسمیت دارد دو زبان دیگر نتوانسته­ اند از امکانات حداقلی نیز برخوردار باشند. نه شبکه­ی تلویزیونی سراسری در اختیار دارند و نه رسانه­‌ی مطبوعاتی. این موضوع ناهنجاریهایی را بوجود آورده است که گاهی این زخم کهنه دهن باز کرده و جامعه را تا سرحد اغتشاش پیش برده است.

در یکصد سال گذشته سیستم فرهنگی و آموزشی ایران بر طبل یک‌زبانی کوبیده و تمام ذهنها را برای قبول تنها یک زبان و نابودی بقیه­ ی زبانها آماده کرده است. حق مسلم هر انسانی است که به زبان مادری خود بیندیشد و با آن با تمام دنیا ارتباط برقرار کند. امروز همه‌ ی روشن اندیشان و تحصیل­ کردگان جهان در عین حال که حتی به یک زبان بین المللی اعتقاد دارند هرگز به نابودی هیچ زبانی رای نمی­‌دهند.

انحصار آموزش رسمی به زبان فارسی که یکی از جلوه‌های آشکار زبان‌کشی و نسل‌کشی فرهنگی است. زبانی که به نگارش در نیاید و در فرایند آموزش و کاربرد رسمی با واژه‌گزینی و خلق کلمات مناسب برای اختراعات و فرآورده‌های جدید بشری خود را به روز نکند، قابلیت ارتباطی خود را از دست داده و در نهایت می‌میرد. تجربه­‌ی سایر کشورها نشان می‌دهد آموزش دو یا چند زبانه و به رسمیت شناختن حق آموزش به زبان مادری نه تنها باعث تفرقه و تشدید علایق واپس‌گرایانه نشده بلکه بر همدلی و وحدت شهروندان افزوده است. تنها آن زمانی زبان و ادبیات فارسی رشد خواهد کرد و در دل همه­ ی ایرانیان جا خوش خواهد کرد که دست از این افکار غلط بردارد و حقوق اولیه دو سوم جمعیت ایران را تبه رسمیت بشناسد. عدم رعایت حقوق نخستین انسانی­ – یعنی حق استفاده از زبان مادری در مراکز علمی، اداری و قضایی و آموزشی بسیار خطرناک است و عواقب وخیمی به دنبال خواهد داشت.

زبان ترکی برخلاف آنچه در ۱۰۰ سال گذشته در این کشور تبلیغ کرده اند زبانی چنان زیبا و قدرتمند است که بسیاری از دانشمندان زبانشناس با شناخت زیبایی‌ها و مشخصات آن، ترکی را معجزه ای دانسته‌اند که هنوز بسیاری از شگفتی‌های آن شناخته نشده است (آلبرت سورل). زبان ترکی در آذربایجان دارای تاریخی هزاران ساله است. این زبان دارای گنچینه‌ای فناناپدیر از اندیشه‌های ارزشمند بشری است. بجرأت می‌توان گفت ۲۰۰ سال پیش از بدنیا آمدن رودکی، دقیقی و فردوسی آثار گرانبهایی به زبان ترکی در آذربایجان ما نوشته شده‌اند. نمونه های بدست آمده شامل دهها و صدها کتاب پرحجم همچون «نوم بیتیک»، «خزر لوحه لری» و «شان قیزی» است. اندیشه‌های انسانی با تفکرات فلسفی و هنری در صدها کتاب که اجازه ی نشر آنها در ایران داده نمی شود در طرح‌های انساندوستانه ای مانند آرمانشهر، طراحی شده اند که مفید برای دنیای بشریت هستند. آرمانشهر ترکانه‌ای که خاص حاجب در هزار سال پیش، در «سیاست نامه» اخی ائورن در ۸۰۰ سال پیش کشیده شده است نه تنها برای ما ترکان، بلکه برای تمام بشریت ارمغانی ارزشمند است. کتاب‌های علمی که از تربیت و پرورش حیوانات، طبابت جسم و روان انسانها، پرورش درختان و گیاهان سخن رانده اند، از کشف و استخراج معادن در ۹۰۰ سال پیش به زبان ترکی در آذربایجان نوشته شده اند در دست است؛ اما مسئولان ارشاد جمهوری اسلامی ایران با توجه به این که همت آنان تنها به یک زبان منعطف شده است جایز نمی دانند. هزاران کتاب که امروز در سرتاسر جهان به زبان ترکی کشف می‌شوند باید و باید در سرزمینی که نوشته شده‌اند – یعنی آذربایجان منتشر گردند که نه تنها مردم آذربایجان -صاحبان اصلی این ثروتها از آن بهره مند شوند بلکه کل مردم جهان از این نعمت برخوردار گردند. تنها در دهه‌ی اخیر دهها اثر بزبان ترکی از کشورهای دور و نزدیک ما کشف شده اند که از جمله‌ی آنها می توان به مثنوی ۱۲۳۸۰ بیتی شیخ عزالدین حسن اوغلو اشاره کرد که در ۸۰۰ سال پیش تحریر یافته است. «شان قیزی» که دستنوشته ی ۵۵۰ صفحه ای آن که در ۲۴۱ قمری نوشته شده است در سال ۱۹۹۱ آشکار گشته است. دهها کتاب ترکی نوشته شده در سده های دوم تا هشتم هجری در آذربایجان در دست است که با تنگ نظری های مسئولین کشوری اجازه چاپ و نشر نمی یابند. اما همین ادبیات درخشان در بی خبری و بی اطلاعی مردم ما مانده اند. نویسندگان آذربایجان نمی توانند از عهده ی نشر اینهمه کتاب برآیند؛ امکانات آکادمیک و امکانات مادی بایسته ای می طلبد تا این گنجینه‌ی بشری در دسترس همگان قرار گیرد. ضرورت تشکیل فرهنگستان زبان مادری از این نظر ضروری است که با دیدی علمی و با نیرویی بزرگ قادر به انجام این امر است.

کشتار فرهنگی مردم آذربایجان تنها به ضرر مردم آذربایجان نیست بلکه جهان را از نعمتی بزرگ محروم می سازد. ضرورت تشکیل فرهنگستان آذربایجان از این حیث احساس می شود که باید بدون فوت وقت به نشر آثار فرهنگی امکان داد و در طول زندگی از زیبایی ها و توانمندی های این زبان استفاده نمود.

هزاران دیوان شعر، هزاران کتاب در علوم مختلف در کتابخانه های ایران و جهان زیر غبار زمان فراموش شده اند. این آثار اندیشه های سرشار از علوم و فنون را در خود دارند که تصحیح و نشر آنان از دست افرادی جدا از هم و پراکنده ساخته نیست و فرهنگستانی نیاز است تا با تمرکز این افراد بتوان با اصولی اساسی به تصحیح، تدوین و نشر این آثار همت گماشت. فرهنگستانی باید ایجاد گردد تا ضروری ترین آثار را در اولویت قرار دهد و بر نشر این آثار نظارت کند.

زبان ترکی دارای واژگان غنی در باب علوم مختلف از جمله در پزشکی، فیزیک، شیمی، جغرافی، کشاورزی، حقوق، سیاسی، نظامی و غیره است. تدوین فرهنگ اصطلاحات این علوم امروز ضروری ترین حرکت فرهنگی ما تلقی می‌شود و اگر امروز به تدوین و گردآوری این واژگان نپردازیم فردا خیلی دیر است و نخواهیم توانست پاسخگوی نیازهای دانشگاهی باشیم. پس امروز ایجاد فرهنگستانی آزاد و دور از سیستم فرمایشی دولت مورد نیاز ماست. فرهنگستانی که علم، درایت و تدبیر لازم را برای کارهای علمی داشته باشند. پیش بسوی ایجاد فرهنگستان زبان ترکی!

منبع:

https://azerbaijanpost.org/home/NewsPage/3067/en/Newspaper,,,78